De schoolverlater (2000)
Gerrit Komrij
De ideale universiteit, volgens Komrij: geen school of onderwijsfabriek, maar een bron van kennis waar naar eigen smaak van kan worden geproefd.
De Schoolverlater
Een rijstebrijberg ben ik doorgegaan
Van schoolse weetjes en verplichte stof,
Waar drang naar vrijheid niet was toegestaan,
Waar alles op mij viel en niets mij trof -
Tot ik belandde in een open veld,
ver van de regels en de kouwe drukte,
waar mij een pauw van wijsheid heeft verteld
en ik de kennis van de bomen plukte.
Ik had voor nutteloosheid alle tijd
en trof daar goud aan als ik kiezels zocht.
Die wereld heette universiteit.
Een wereld die nu, hoor je wel beweren,
Aan wolf en snelheidsduivel wordt verkocht -
Alsof je bankpapier op brood kunt smeren.
Ontdek dit gedicht in een minuut
In 2000 ontving schrijver en dichter Gerrit Komrij een eredoctoraat van de Universiteit Leiden. Hij schreef toen dit gedicht, waarin hij zijn herinneringen aan de universiteit deelde. Het biedt een romantisch beeld: geen schoolse verplichtingen, maar totale vrijheid om zelf op zoek te gaan naar kennis. Dat was wat de universiteit voor hem betekende, en eigenlijk ook voor anderen zou moeten zijn.
Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.
Gerrit Komrij
Winterswijk 1944 - Amsterdam 2012
Gerrit Komrij was een prominent schrijver, dichter en criticus. Hij groeide op in Winterswijk en schreef op het gymnasium zijn eerste gedichten. In de jaren 1960 ging hij in Amsterdam Nederlands en literatuurwetenschap studeren. Hij werkte als tolk en vertaler op Kreta, was enkele jaren redacteur bij een uitgeverij en publiceerde in 1968 zijn eerste dichtbundel.
Landelijke bekendheid
In de jaren 1970 en 1980 groeide hij uit tot een van de meest zichtbare Nederlandse schrijvers en dichters, vooral dankzij zijn kritische pen. Zijn vernietigende recensies en essays werden veel gelezen en door vakgenoten werd Komrij bewonderd en gevreesd. Naast besprekingen schreef hij romans, toneelvertalingen en werd hij bekend door zijn bloemlezingen van Nederlandse gedichten vanaf de 17e eeuw.
Komrij als dichter
Voor Gerrit Komrij draaide dichten om vrijheid: hij wilde zich niet vastleggen op regels, uitgangspunten of stromingen. Zijn gedichten zijn dan ook geen afspiegeling van geen gevoel of werkelijkheid, maar staan op zichzelf. Hij bleef zijn hele leven dichten en publiceerde vijftien dichtbundels. Van 2000 tot 2005 was hij Dichter des Vaderlands.
Waar gaat dit gedicht over?
De schoolverlater in dit gedicht heeft net de middelbare school afgerond. Komrij benadrukt het verplichte karakter van het middelbaar onderwijs: leerlingen hebben leerplicht, worden voorbereid op het eindexamen en wat ze moeten leren is vastgelegd in kerndoelen en leerplannen. Tegenover die ‘schoolse weetjes en verplichte stof’ plaatst hij de universiteit, waar hij zelf op zoek ging naar kennis, niet gehinderd door allerlei regels en verplichtingen.
Komrij studeerde zelf in de jaren 1960. Hij geeft in dit gedicht aan dat de universiteit tegenwoordig naar verluidt minder vrij is dan toen. De studentenaantallen waren weliswaar fors gestegen, maar de tijd die studenten over hun studie mochten doen was verkort (Komrij spreekt van “snelheidsduivels”) en hoewel in 1986 iedere student studiefinanciering kreeg, was de hoogte en duur daarvan sindsdien teruggelopen. Komrij wijst erop dat de waarde van kennis niet alleen in geld is uit te drukken.
Ontstaan van dit gedicht
Op 8 februari 2000 ontving Gerrit Komrij een eredoctoraat van de Universiteit Leiden, dat hem werd uitgereikt in de Pieterskerk. Ter ere van die gebeurtenis schreef hij dit gedicht, dat in oktober 2000 werd gepubliceerd in Leidraad, het alumnitijdschrift van de Leidse universiteit.
Ik heb een verhaal bij dit gedicht
Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.
Gerrit Komrij in Leiden
Foto: Ed Visser
In 2007 nam Douwe Breimer afscheid als rector magnificus (2001 - 2007) en voorzitter van het college van bestuur (2005 - 2007) van de Universiteit Leiden. Bij zijn afscheid werd hem door 23 Leidse studentenverenigingen, de student-commissie CASSA van het Leids Universiteits Fonds (LUF) en enkele jonge alumni een muurgedicht aangeboden. Breimer koos voor De schoolverlater. Het muurgedicht werd onthuld op 5 september 2008.
Vormgeving
Dit gedicht is geen initiatief van Stichting TEGEN-BEELD. Het is aangebracht door Hendrik Ribot. Hij realiseerde in Leiden ook de muurgedichten Code d' Honneur van Ida Gerhardt en Aan u mijn groet, o Leidsch Studentencorps van Piet Paaltjens. Onder het muurgedicht van Komrij heeft hij, naar het voorbeeld van TEGEN-BEELD, een signatuur toegevoegd: zijn initialen H R en een mes met daarop de letters F L O. Daarvan is de betekenis onbekend.
Citaten
Het mooiste vind ik nog dat alle scholieren die het studiefestival van de universiteit bezoeken, op weg naar het Kamerlingh Onnes gebouw langs dit gedicht komen. Mij is beloofd dat er dan een student zal staan die de aanstaande schoolverlater wijst op dit gedicht.
Voormalig rector magnificus Douwe Breimer maakte een kwinkslag bij de onthulling van dit gedicht.
Wist je dat?
- Gerrit Komrij is in dit gedicht erg positief over zijn tijd aan de universiteit. Zelf maakte hij zijn studie aan de Universiteit van Amsterdam echter nooit af.
- Gerrit Komrij gebruikte meerdere pseudoniemen. Soms waren dat ook anagrammen, zoals de naam Griet Rijmrok, die volgens Komrij ook wel betekende: “Ik rijm erg rot” (ook een anagram).
- Vervoersmaatschappij Syntus, dat de treindiensten in de Achterhoek (waar zijn geboorteplaats Winterwijk ligt) verzorgt, heeft een treinstel naar Gerrit Komrij vernoemd.
- Ter ere van het afscheid van Douwe Breimer als rector magnificus is ook een granieten gedenksteen in de toegangspoort van de universiteitsbibliotheek aangebracht. De steen markeert de grens tussen gemeente- en universiteitsgrond en symboliseert dat Breimer een belangrijke rol speelde in het verbeteren van de verhoudingen tussen gemeente en universiteit.
- Douwe Breimer was tussen 2016 en 2018 de eerste voorzitter van de Raad van Toezicht van het Taalmuseum, dat deze website heeft gerealiseerd. Hij heeft ook het gedicht Maaie op it iis van P.J. Troelstra ingesproken, dat aan het Galgewater als muurgedicht is te vinden.
The graduate
I crossed a sea of troubles
Of school facts and mandatory material,
Where the urge for freedom was not allowed,
Where everything fell on me and nothing stuck with me -
Until I ended up in an open field,
far from the rules and the hustle and bustle,
where I have been told by a peacock about wisdom
and I picked the knowledge from the trees.
I had plenty of time for futilities
and found gold where I was looking for pebbles.
That world was called university.
A world that now, it has been said,
is sold to wolves and speed demons -
As if bank notes can be spread on bread.
Translation: Natasja Oorthuis
