Het dal van Bajdaar

Ik geef mijn paard de sporen en jaag het door de stormen;
Bossen, valleien, rotsen, opvolgend, in een stortvloed
Zij schieten langs mijn benen terwijl ik razend voort moet;
'k Wil mijn geest verliezen, in deze kolk van vormen.

En als 't onwillig paard aan mijn bevel wil tornen,
De bonte wereld kleur verliest in het dodelijk duister,
Zien mijn brandende ogen, als gebroken spiegels ontluisterd
In 't gestorven bos slechts het gekruip van wormen.

Stilte nu, ik vat geen slaap, ik zoek de rust aan 't strand
Donker en krom gebogen raast een golf naar voren,
Ik richt naar haar mijn blik, ik reik naar haar mijn hand,

Dan slaat zij op mijn ogen, 't schuim spoelt in mijn oren;
Ik wacht; als een bootje door een maalstroom overmand,
Heeft nu mijn geest even de herinnering verloren.

Vertaling: Jan van Hulten

Beluister dit gedicht in het Pools. 
Stem: Michał Chwiołka

Ontdek dit gedicht in een minuut

In dit gedicht toont Adam Mickiewicz het onstuimige en sombere weer in zijn hoofd, dat ontstaat als gevolg van overmatig drankgebruik. Maar de roes is slecht kortstondig, als hij ontwaakt verlangt hij weer net zo hevig naar het land waaruit hij verbannen werd. Pas als hij zich echt overgeeft aan zijn gevoel, verdwijnt voor even de heimwee.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Adam Mickiewicz

Zavosse 1798 - Constantinopel 1855

Adam Mickiewicz werd geboren in een Poolse adellijke familie in het huidige Wit-Rusland. Polen behoorde destijds gedeeltelijk tot het Russische keizerrijk, tot onvrede van Mickiewicz. Tijdens zijn studententijd aan de universiteit van Vilnius werd hij meerdere keren opgepakt omdat hij lid was van geheime Pools-nationalistische studentenbewegingen. In 1823 werd Mickiewicz, na een onderzoek door de geheime politie van de tsaar, aangehouden en beschuldigd van onwettige nationalistische activiteiten. Hij werd verbannen naar Rusland.

Rusland

In Moskou en Sint Petersburg maakte hij snel carrière als dichter. De grootste Russische dichter uit die tijd, Alexander Poesjkin, sprak vol lof over Mickiewicz en zijn werk. Na vijf jaar ballingschap kreeg hij in 1829 toestemming om het land te verlaten. Hij vertrok naar Duitsland en later dat jaar naar Warschau, waar een opstand was uitgebroken. Mickiewicz wilde zich aansluiten maar was te laat, de opstand was al neergeslagen. Schuldgevoel hierover heeft hem zijn hele leven achtervolgd.

Revolutie

Vervolgens vertrok Mickiewicz naar Parijs. Hij schreef daar een groot aantal gedichten en doceerde tussen 1840 en 1844 Slavische literatuur aan het Collège de France. In Frankrijk kwam hij in aanraking met een groot aantal revolutionaire geesten en probeerde hij opnieuw steun te verwerven voor een opstand in Polen. Hij wierf vrijwillige militairen en startte een radicaal-nationalistisch tijdschrift, La Tribune des Peuples, dat door invloed van de Russische ambassadeur al snel werd verboden. Toen in 1853 de Krimoorlog uitbrak, vertrok Mickiewicz naar Constantinopel (Istanbul) om tegen de Russen te vechten. Hij stierf twee jaar later, waarschijnlijk aan cholera.

Invloed

Het oeuvre van Adam Mickiewicz heeft veel invloed gehad op de Poolse literatuur en blijft tot op de dag van vandaag een inspiratiebron. Mickiewicz wordt gezien als de grootste Poolse dichter van de 19de eeuw. Zijn bekendste werk, de roman in verzen Pan Tadeusz (Heer Tadeusz), is een populaire klassieker.

Waar gaat dit gedicht over?

In dit gedicht toont Mickiewicz de wanhoop over zijn ballingschap in Rusland. Hij wordt geplaagd door herinneringen. Om daaraan te ontspannen, geeft hij het paard de sporen, ofwel: hij zoekt spanning en afleiding, in de hoop dat hij zijn zorgen even vergeet. De brandende ogen suggereren dat alcohol daarbij een grote rol speelt. Het paard kan echter niet eindeloos galopperen. Als het dier moe wordt en de wereld overweldigd wordt door de duisternis van de avond, begint hij terug te keren uit zijn roes. Maar juist in die rust, als hij echt toegeeft aan zijn emoties, slaagt hij erin even los te komen van zijn heimwee.

Romantiek

Het gedicht is dan ook niet alleen autobiografisch, geïnspireerd door zijn ballingschap, maar weerspiegelt ook de mode van de tijd waarin het ontstond: de Romantiek. Zo wordt de dichter overweldigd door het landschap en de natuur en gaat het sterk over emoties, vrijheid en individualiteit. Adam Mickiewicz is dan ook de Poolse dichter van de Romantiek bij uitstek.

Ontstaan van het gedicht

Als student werd Adam Mickiewicz verbannen uit Litouwen, vanwege zijn streven naar Poolse zelfstandigheid. Hij kwam in 1924 op de Krim terecht, in de Oekraïne. Hier publiceerde hij de Krimsonnetten, die gedeeltelijk in het Turks werden geschreven. In deze sonnetten toont hij de lezer zijn hevige verlangen om terug te keren naar de wereld van zijn jeugd. Hij deelt herinneringen die hij eigenlijk liever zou vergeten omdat ze hem te veel pijn doen.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Adam Mickiewicz in Leiden

Foto Anoesjka Minnaard

Bajdary werd in 1998 aangebracht op de muur van het achterpand op de Haarlemmerweg 5a in Leiden. Het was het 66e muurgedicht dat Stichting TEGEN-BEELD realiseerde en werd onthuld door de Poolse ambassadeur Wodzynska-Walycka en burgemeester Cees Goekoop. De onthulling stond ook in het teken van de stedenband met de Poolse stad Toruń, die Leiden sinds 1998 heeft. Dit muurgedicht verdween tijdelijk vanwege werkzaamheden aan de muur. In de zomer van 2011 is het gedicht vernieuwd.

Citaten

Ik en moederland zijn één. Mijn naam is Miljoen, want voor miljoenen heb ik liefde en lijd ik ellende.

Adam Mickiewicz in het gedicht Dziady.

Spreken van Mickiewicz is spreken van schoonheid, rechtvaardigheid en waarheid; van gerechtigheid, waarvan hij de soldaat was, vanplicht, waarvan hij de held was, van vrijheid, waarvan hij de apostel was en van bevrijding, waarvan hij de voorloper is.

Schrijver Victor Hugo (1867)
 

Wist je dat?

• De Adam Mickiewicz-Universiteit in Poznań is met bijna 50.000 studenten een van de grootste universiteiten van Polen. De instelling werd in 1919 opgericht en heeft sinds 1955 de naam van de 19de-eeuwse dichter.
   
• Het Adam Mickiewicz Institute is een nationale culturele instelling die de Poolse en Poolse cultuur wereldwijd promoot. De website van het instituut bevat meer dan 40.000 artikelen over Poolse literatuur, design, beeldende kunst, muziek en film.
   
• Mickiewicz won in 2009 de ‘Award for Best Book in Literary/Cultural Studies’ van de American Association of Teachers of Slavic and East European Languages. Helaas kon hij zijn prijs zelf niet meer in ontvangst nemen.
   
• Mickiewicz’ bekendste werk Pan Tadeusz is in 1999 verfilmd. Het is een liefdesverhaal tussen Tadeusz Soplica en Zosia tegen het decor van de Russische bezetting van Litouwen rond 1810. Pan Tadeusz is ook nog altijd verplichte kost op veel Poolse scholen.

Bajdary

Wypuszczam na wiatr konia i nie szczedze razów;
Lasy. doliny, glazy, w kolei, w natloku
U nóg mych plyna, gina, jak fale potoku;
Chce odurzyc sie, upic tym wirem obrazów.

A gdy spieniony rumak nie slucha rozkazów,
Gdy swiat kolory traci pod calunem mroku,
Jak w rozbitym zwierciedle, tak w mym spieklym oku
Snuja sie mary lasów i dolin, i glazów.

Ziemia spi, mnie snu nie ma; skacze w morskie lona,
Czarny, wydety balwan z hukiem na brzeg dazy,
Schylam ku niemu czolo, wyciagam ramiona,

Peka nad glowa fala, chaos mie okrazy;
Czekam, az mysl, jak lódka wirami krecona,
Zblaka sie i na chwile w niepamiec pograzy.

Bajdary

I whip my horse into the wind and see
Woods, valleys, rocks, tumbling and tussling, agleam,
Flow on and disappear like the waves of a stream:
I want to be dazed by this whirlpool of scenery.

And when my foaming horse will not obey,
When the world grows colorless caught in a dark beam,
Woods, valleys and rocks pass in a bad dream
Across the broken mirror of my parched eye.

Earth sleeps, not me. I jump in the sea's womb.
The big black wave roars as it rushes ashore.
I bend my head, stretch out like a bridegroom

Toward the wave breaking. Surrounded by its roar
I wait till whirlpools drive my thoughts to doom,
A boat capsized and drowned: oblivion's core.

Translation: Five Centuries of Polish Poetry

Meer weten?

Dit gedicht is geschreven door Anne Wielenga in samenwerking met het Taalmuseum. Daarbij is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• United Nations Educational (1955), Adam Mickiewicz, (1798 - 1855) In commemoration of the centenary of his death, via Unesco.org
• Dadley, E.M. (2013), Poetry Is What Gets Lost in Translation, p.89-92
• Encyclopedia of World Biography, via NotableBiographies.com
• Jestés W via Mickiewicz.pl
• Culture.PL over Adam Mickiewicz
• Leiden en Torun stedenband
• Roman Robert Koropeckyj (2008), Adam Mickiewicz: The life of a romantic, Cornell University Press
• Collegemateriaal
• Olga Lenczewska (2015), Adam Mickiewicz’s “Crimean Sonnets” – a clash of two cultures and a poetic journey into the Romantic self, via Readingsjournal.net
• Good Reads over Adam Mickiewicz
• Az Quotes over Adam Mickiewicz