Zwarte Zwanen

Een vlugge glimp van witte lingerie
onder roetwolk van rokken: zwarte zwanen
die, gekoppeld in eenzelfde rêverie,
als kanten schuitjes door de vijver varen:
kokette weduwen die niet om hun doden
blijven treuren - zwart is in de mode.
Eén kijkt soms even of haar spiegelbeeld
zich onder water net zo erg verveelt.

Beluister dit gedicht in het Nederlands.
Stem: Leo van Zanen

Ontdek dit gedicht in een minuut

Een groep zwarte zwanen in de Hollandse polder prikkelt de verbeelding. Paul Marijnis beschrijft ze als kokette dames die zich parmantig voortbewegen. Ogenschijnlijk zijn ze wat verveeld, maar tegelijkertijd erg zelfbewust en modieus. Het lijken kortom net mensen.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Paul Marijnis

Schiedam 1946 - Leiden 2008

Paul Marijnis verhuisde toen hij 20 jaar was naar Leiden om daar Nederlands te studeren. Vanaf 1970 werkte hij vijf jaar voor de Rembrandt Scholengemeenschap, totdat hij werd ontslagen, volgens het Leidsch Dagblad omdat hij ‘moeite zou hebben met reglementen’ en het meedraaien in een team en dat hij zelf bepaalde wanneer hij lessen liet eindigen. Het ontslag leverde veel verzet op van leerlingen, ouders en collega’s en werd zelfs herhaaldelijk in de gemeenteraad besproken. Hij mocht uiteindelijk blijven, maar verliet niet lang daarna toch het onderwijs. Marijnis werkte vervolgens als redacteur voor NRC Handelsblad.

Schrijver en dichter

Marijnis debuteerde pas op 46-jarige leeftijd als auteur. Hij publiceerde vier romans en twee dichtbundels, die beide bekroond werden. In zijn teksten combineerde hij zwaarmoedigheid met lichtvoetigheid, net als zijn grote voorbeeld Piet Paaltjens (pseudoniem van François Haverschmidt, 1835 - 1894) een eeuw eerder deed. Marijnis’ gedichten staan vol rake, prachtig verwoorde metaforen.

Waar gaat dit gedicht over?

Dieren zijn een veelvoorkomend thema in het oeuvre van Marijnis. Hij beschrijft vaak met veel bewondering hun beweging, geluid en voorkomen. Zo ook bij de zwarte zwanen uit dit gedicht. Die zet hij beeldend neer als ijdele dames van gegoede komaf in mooie kleding die niet veel meer te doen hebben dan pronken met hun veren en zichzelf bekijken. Het weinige wit, enkel de snavel en de slagpennen, doet hem denken aan lingerie en kant. De dieren zijn koket, pronkziek.

Dieren en mensen

Marijnis dicht de zwanen in dit gedicht dus menselijke eigenschappen toe. Of beschreef hij eigenlijk mensen in zwarte kleding, en gebruikte hij daarvoor de metafoor zwarte zwanen? Marijnis groeide op in Schiedam, in een omgeving met een behoorlijk aantal orthodoxe christenen, die op zondag in het zwart naar de kerk gingen. Na een overlijden liepen familieleden vaak lange tijd in rouwkleding. Maar tegelijkertijd bestond de behoefte om te pronken, met kleine details, zoals kant of zilverwerk. Wellicht herkende Marijnis dit beeld in de zwanen?

Ontstaan van dit gedicht

Paul Marijnis schreef dit gedicht 1996. Of hij de zwanen die in dit gedicht de hoofdrol spelen ook daadwerkelijk in Leiden heeft gezien is onbekend. Zwarte zwanen komen van nature alleen voor in Nieuw-Zeeland en Australië. Zo nu en dan werden ze echter ook in de Leidse wateren uitgezet. Als dat medio jaren 1990 gebeurde, is de kans groot dat Marijnis ernaar ging kijken. Uit meerdere gedichten blijkt dat hij grote bewondering had voor dieren en hun eigenschappen.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Paul Marijnis in Leiden

Foto Anoesjka Minnaard

Paul Marijnis was sinds zijn studententijd een Leidenaar. Zijn huis, waar hij samen met zijn katten Raffles en Toffe tot zijn onverwachte overlijden in 2008 woonde, bevond zich in de Gekroonde Liefdepoort, midden in de Leidse Binnenstad.

Muurgedicht

Dit was het eerste gedicht van een nog levende schrijver uit Leiden dat op een muur werd geplaatst. In 1999 werd het in bijzijn van de omwonenden, scholieren, de burgemeester en de dichter zelf aangebracht op de muur van Hogewoerd 158. Het was het 68e muurgedicht dat Stichting TEGEN-BEELD realiseerde. Opvallend zijn de blauwe letters op een roze achtergrond terwijl het gedicht juist gaat over zwarte zwanen.

Paul Marijnis en de Leidse horeca

Paul Marijnis was een graag geziene gast in de Leidse horeca. In stadslokaal Burgerzaken op de Breestraat kwam de dichter vaak om koffie of wijn te drinken met vrienden. In het café is na het overlijden van Paul Marijnis een van zijn gedichten aangebracht ter nagedachtenis. Hoewel dit gedicht Paul heet gaat het niet over Marijnis zelf, maar over de Vlaamse modernistische dichter Paul van Ostaijen, die door Marijnis zeer bewonderd werd:

PAUL

Nog altijd op mijn nachtbehang:
chimpansee, kano, Hinderickxs.
De dichter danst de Charleston.
De dichter drinkt, de dichter snuift.
Speelt de Russische roulette, wuift.
Halfgod. Dandy. Zeer beleefd.
Hij heeft mijn leven meegeleefd.

Citaten

Marijnis wil vooral frapperen met zijn barokke beeldspraak

Een recensent van Trouw

Wist je dat?

Toen Marijnis in Leiden ging wonen om te studeren, bracht hij een bos witte chrysanten bij Hogewoerd 63. Hij vroeg de dame die er woonde om de bloemen in het raam te zetten als hommage aan de door hem bewonderde dichter Piet Paaltjens, die in zijn studententijd op dat adres woonde.
In de Rijnsburgersingel zwommen vanaf mei 1966 drie zwarte zwanen. Die waren aan de stad geschonken door het bedrijf 3M, dat toen een kantoor in de sleutelstad betrok.
Zwarte zwanen werden in Europa lang gezien als mythische wezens en brengers van onheil. In de economie is Zwarte Zwaan nog altijd een term voor een onverwachte en ontwrichtende gebeurtenis.
Door het gebruik van eindrijm (reverie en lingerie), halfrijm (zwanen en varen) en afgebroken zinnen zit er een bijzonder ritme in. Probeer het maar eens voor te dragen.
Dit was het eerste gedicht van een nog levende dichter dat op een Leidse muur werd aangebracht.
In juni 2005 droeg Paul Marijnis dit gedicht voor tijdens een gedichtenavond georganiseerd door Stichting TEGEN-BEELD.

Black Swans

A brief glimpse of white lingerie
under a smog of skirts: black swans
who, linked by that same reverie,
like lace boats drift across the pond:
coquettish widows who won’t mourn
their dead - black is à la mode.
One checks to see if her reflection
beneath the surface is equally bored.

Translation: Anne Oosthuizen

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Nikki de Ruiter in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is door Demi van de Wetering. Er is gebruik gemaakt van de volgende publicaties: