De uren rijzen

de uren rijzen sterren afleggend en het is
morgen
in de straat van de lucht loopt het licht gedichten strooiend

op de aarde wordt een kaars
gedoofd de stad
ontwaakt
met een lied op haar
lippen met dood in haar ogen

en het is morgen
de wereld
gaat door dromen te vermoorden....

ik zie in de straat waar sterke
mannen brood opgraven
en ik zie de harde gezichten van
mensen voldaan lelijk hopeloos wreed gelukkig

en het is dag,

in de spiegel
zie ik een tengere
man
dromen
dromend
dromen in de spiegel

en het
schemert op aarde

men steekt een kaars aan
en het is donker.
de mensen zijn in hun huizen
de tengere man in zijn bed
de stad

slaapt met de dood op haar lippen een lied in haar ogen
de uren dalen
sterren aantrekkend....

in de straat van de lucht loopt de nacht gedichten strooiend

Vertaling: Luc Wenseleers

Beluister dit gedicht in het Engels.
Stem: Rick van Vliet

Edward Estlin Cummings

Een bepalende periode in zijn leven komt wanneer Cummings zich tijdens de eerste wereldoorlog opgeeft, ondanks of dankzij zijn sterk ontwikkelde pacifisme, als vrijwilliger bij de ambulancedienst van het Amerikaanse leger.

Zijn ervaringen van deze jaren, waaronder een maandenlange hechtenis vanwege zijn opvattingen, verwoordt hij in het prozawerk ‘The Enormous Room’ (1923), en verschillende gedichten, waarvan ‘i sing of olaf glad and strong’ het meest aangrijpende is. Deels autobiografisch, verhalen deze werken van eenzame opsluiting, marteling, en ongebroken wilskracht (‘i will not kiss your f…ing flag’ bijt olaf zijn beulen toe voordat hij sterft).

Later, als Cummings, zoals vele intellectuelen en kunstenaars in de 20-er en 30-er jaren van de vorige eeuw, zich laat feteren door de Soviet regering op een rondreis langs modelboerderijen en fabrieken in Moskou en Stalingrad, is hij een van de eersten die door de schone schijn heen prikt, en zijn teleurstelling uitspreekt over de communistische idealen die, in de praktijk gebracht, ten koste gaan van menselijke rechten en waarden. In 1933 brengt hij ‘Eimi’ (Grieks voor ‘ik ben’) uit, een verslag van de reis en zijn bevindingen.

Na zijn eerste dichtbundel ‘Tulips and Chimneys’ uit 1923 duurt het tot de 40’er jaren en later voordat Cummings’ dichtwerk weerklank vindt bij een groter publiek. Over bewondering van collega-schrijvers heeft hij niet te klagen; door bijna alle groten uit de literaire wereld wordt hij geprezen voor zijn in vorm en inhoud onconventionele schrijfkunst. Uit zowel zijn proza, zijn poezie als zijn beschouwend werk klinkt, boven alles, Cummings’s overtuiging dat vrijheid en creativiteit van het allergrootste belang zijn in een wereld waarin het individu in de massa opgaat en conformisme de norm is. Geen wonder dat Cummings uiteindelijk omarmd wordt door de Beats en counter-culture beweging van de 50’er en vroege 60’er jaren.

Cummings’ oeuvre omvat naast proza en poezie ook toneelteksten, literair-beschouwend werk en beeldende kunst.
 

Waar gaat dit gedicht over?

(Te) kort gezegd: Het eindige leven als cyclus van dag en nacht. Van ‘dawn naar ‘day’ naar ‘dusk’ naar ‘night’. De enkeling ziet de schoonheid van sterren, dromen en poëzie; de anderen draaien hun dagelijkse routine.

Let op de tegenstellingen. De enkele kaars die gedoofd en weer aangestoken wordt in contrast met de sterren die uit- en weer aangetrokken worden naarmate de uren van de dag klimmen en dalen. Het licht dat bij de dageraad, en de nacht dat in het donker gedichten rondstrooit. Voor wie het ziet. En dat is alleen de ‘the frail man’, de ik-figuur, met daar tegenover ‘the people’, tegelijkertijd hopeloos, weerzinwekkend, blij, wreed en tevreden met zichzelf.

Op aarde, in de stad, ontwaakt de wereld en doet nachtelijke dromen bruut sterven. Dromen die de ik-figuur overdag in de spiegel ziet.

Wie is deze ik-figuur? Cummings misschien, en ook zeker de lezer. Hij plaatst zich in ieder geval een tikje buiten de alledaagse wereld, en is vooral ontvankelijk voor de schoonheid van dromen en dichtkunst.
 

Ontstaan van dit gedicht

Edward Estlin Cummings was een buitenbeentje. Beschermd opgevoed in een academisch milieu met een vader die zowel prediker als Harvard professor was, en een moeder die Cummings al vroeg tot de literatuur en andere kunsten introduceerde, heeft Cummings zijn hele leven een bepaald soort kinderlijke naiviteit behouden, een idealistische blik op het leven die doorklinkt in al zijn werk. Ook ontwikkelde Cummings door zijn eigenheid al snel een schrijfstijl vol van speelsheid en experimenteerlust, in zowel vorm als inhoud. Na een allereerst begin van schrijven in klassieke dichtvormen (vooral sonnetten), liet Cummings al snel bestaande conventies over typografie, enjambement en bladspiegel varen.

Nooit hoofdletters gebruiken (zelfs in het ondertekenen van zijn werk), zinnen die willekeurig lijken af te breken om elders weer verder te gaan, consequente afwezigheid van interpunctie, creatief woordgebruik; Cummings’ gedichten lezen misschien in eerste instantie als een wat gewilde exercitie in experimenteerdrift.

Maar schijn bedriegt, of liever, nodigt uit. Er is method in this madness, en bij even door- en herlezen blijken klassieke stijlelementen als verhaallijn, argumentatie, dialoog, rake metaforen, etc. zo pakkend aanwezig dat de lezer zich met overgave stort in het labyrint van dichtregels en zich laat meeslepen door taal en betekenis. Zo ook met ‘the hours rise up’: een woordpuzzel die bij aandachtig lezen haar kwaliteiten al snel gewonnen geeft. En wat blijkt: het gaat gewoon, en op een prachtige manier, over het leven gevat in een enkele dag en nacht, over dromen en waken, over schitterende verbeelding tegenover doffe regelmaat.

Stadsverhalen

Toeristen dragen dit gedicht voor en delen hun gedachten. 

Filmclip: Leendert Beekman, Michiel Keller.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

E.E. Cummings in Leiden

Foto Inge Harsten

Dit gedicht is sinds 1994 te vinden aan de Nieuwe Rijn 36 (zijgevel Beschuitsteeg) in Leiden. Het was het 23e muurgedicht dat Stichting TEGEN-BEELD realiseerde: daar staat het grote getal 23 ook voor. Het is in 2005 opnieuw aangebracht. 

Citaten

Cummings (over een van zijn toneelstukken):

Relax and give the play a chance to strut its stuff—relax, stop wondering what it's all 'about'—like many strange and familiar things, Life included, this Play isn't 'about,' it simply is. Don't try to enjoy it, let it try to enjoy you.

So far as I am concerned, poetry and every other art was, is, and forever will be strictly and distinctly a question of individuality.

I am someone who proudly and humbly affirms that love is the mystery-of-mysteries, and that nothing measurable matters ‘a very good God damn’; that ‘an artist, a man, a failure’ is no mere whenfully accreting mechanism, but a givingly eternal complexity—neither some soulless and heartless ultrapredatory infra-animal nor any understandingly knowing and believing and thinking automaton, but a naturally and miraculously whole human being—a feelingly illimitable individual; whose only happiness is to transcend himself, whose every agony is to grow.

M. L. Rosenthal in The Modern Poets: A Critical Introduction:

The chief effect of Cummings’ jugglery with syntax, grammar, and diction was to blow open otherwise trite and bathetic motifs through a dynamic rediscovery of the energies sealed up in conventional usage.... He succeeded masterfully in splitting the atom of the cute commonplace.

Bethany K. Dumas in E. E. Cummings: A Remembrance of Miracles:

More important than the specific devices used by Cummings is the use to which he puts the devices. That is a complex matter; irregular spacing ... allows both amplification and retardation. Further, spacing of key words allows puns which would otherwise be impossible. Some devices, such as the use of lowercase letters at the beginnings of lines ... allow a kind of distortion that often re-enforces that of the syntax.... All these devices have the effect of jarring the reader, of forcing him to examine experience with fresh eyes.

Bernard Dekle in Profiles of Modern American Authors:

Cummings’ life-long belief was a simple faith in the miracle of man’s individuality. Much of his literary effort was directed against what he considered the principal enemies of this individuality—mass thought, group conformity, and commercialism.

Wist je dat?

• Cummings heeft ook een klein aantal vertalingen op zijn naam staan, waarvan Louis Aragon’s ‘Le Front Rouge’ het meest bekend is. Cummings maakte het op verzoek van het ‘Russian Revolutionairy Literature Bureau’ na zijn bezoek aan de Soviet Unie in 1932. Met de inhoud, een lofzang op de communistische revolutie, was Cummings het allang niet meer eens. Toch gaf hij verhoor aan het verzoek, voornamelijk als betoon van vriendschap aan Aragon, met wie hij het vroege enthousiasme voor communistische idealen, in het Parijs van de jaren ‘20, had gedeeld.

Dit gedicht is op muziek gezet door de Leidse band Street fable. 

the hours rise

the hours rise up putting off stars and it is
dawn
into the street of the sky light walks scattering poems

on earth a candle is
extinguished the city
wakes
with a song upon her
mouth having death in her eyes

and it is dawn
the world
goes forth to murder dreams....

i see in the street where strong
men are digging bread
and i see the brutal faces of
people contented hideous hopeless cruel happy

and it is day,

in the mirror
i see a frail
man
dreaming
dreams
dreams in the mirror

and it
is dusk on earth

a candle is lighted
and it is dark.
the people are in their houses
the frail man is in his bed
the city

sleeps with death upon her mouth having a song in her eyes
the hours descend,
putting on stars....

in the street of the sky night walks scattering poems

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Rick van Vliet. Daarbij is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• www.poetryfoundation.org