Sonnet XXX

Roep ik ter zitting van gemijmer zoet
Gedachten op aan zaken lang vergaan,
Dan zucht ik diep om wat ik missen moet
En lijd nieuw leed om oude tijd verdaan.

Dan laat ik graag een traan (die niet gauw vloeit)
Om vrienden in hun doodsnacht zonder tijd,
Beween weer liefde mij al lang ontgroeid,
En treur om schuld door veel vergetelheid.

Dan klaag ik graag om een belegen klacht,
En tel bedrukt weer neer, van leed tot leed,
De droeve som van wat oud onheil bracht,
Die ’k kwijt alsof ik die niet eerder kweet.

Maar denk ik dan aan jou, mijn liefste vriend,
Zijn tranen weg, verliezen terugverdiend.

Vertaling: Cornelis W. Schoneveld
 

Alternatieve vertaling

 

Sonnet XXX

Wanneer ik als schout in eigen hartsgeding
de geest het verleden voorgeleiden laat,
bedroeft mij het gemis, de ontgoocheling,
zie ik oud zeer nieuw, hoe kostbare tijd vergaat.

Het oog verdrinkt dan, dat niet vaak meer schreide,
om dierbare vrienden dood in eeuwige nacht;
verwerkte liefdesmart doet mij weer lijden,
vergankelijkheid van wat ik schoonheid dacht.

Weer ween ik om de weedom die mij wachtte,
en tel zwaarmoedig al mijn tegenspoed;
de droefenis keert weer in mijn gedachten,
weer bloedt het hart, dat eerder heeft geboet.

Maar denk ik, vriendlief, aan ons samenzijn,
dan is het verlies vergoed, verdwijnt de pijn.

Vertaling: Jan Jonk

Beluister dit gedicht in het Engels.
Stem: Jack Smith

Stem: Susannah Hermans

Ontdek dit gedicht in een minuut

In een paar jaar tijd schreef Shakespeare een groot aantal sonnetten, gericht aan een jonge vriend. Wie die vriend was, en hoe hun relatie eruit zag, weten we niet. Maar ook zonder die kennis is het sonnet inspirerend. Vriendschap en liefde zijn van onschatbare waarde, lijkt Shakespeare te zeggen: als iemand de balans van het leven opmaakt, wegen ze veel zwaarder dan alle verplichtingen en sombere herinneringen.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

William Shakespeare

Stratford-upon-Avon 1564 - 1616

William Shakespeare is misschien wel de meest bekende schrijver ooit, maar over zijn eigen leven is niet zoveel bekend. Zijn moeder was dochter van een rijke landeigenaar en zijn vader handelaar en later zelfs schout, een soort wethouder, van Stratford. Als kind uit een gegoede familie ging hij naar de beste school van het stadje, waar de nadruk lag op Grieks, Latijn, retorica en Bijbelstudie. Shakespeare ging echter niet naar een universiteit. Hij trouwde al op 18-jarige leeftijd met de 8 jaar oudere Ann Hathaway, en 6 maanden na het huwelijk werd hun eerste kind geboren. Twee jaar later, in 1585, volgde een tweeling. Ann bleef haar hele leven in Stratford wonen, maar Shakespeare vertrok in 1585. Waarheen en waarom hij vertrok, is niet duidelijk want er is geen informatie over hem bekend uit de eerste jaren hierna. Deze periode staat ook wel bekend als de verloren jaren.

Succes in Londen

In 1592 duikt zijn naam weer op als toneelschrijver in Londen. In deze periode schrijft hij ook zijn eerste sonnetten. Hij verblijft er tot 1613 waar hij niet alleen acteur, dichter en succesvol toneelschrijver is, maar ook rijk wordt als zakenman. Hij heeft namelijk een aandeel van 12,5 % in het theatergezelschap met hun eigen Globe theater: The Chamberlain’s Men. Dit theatergezelschap behoorde tot de populairste gezelschappen van Londen; de groep trad regelmatig op voor koningin Elizabeth I (1533 - 1603).

Tijdloos

In 1613 keert William Shakespeare terug naar Stratford, waar hij op 52-jarige leeftijd overleed.
Shakespeare was enorm productief; hij liet tenminste 38 toneelstukken, 154 sonnetten en een aantal lange verhalende gedichten na. Hij onderscheidde zich van andere auteurs door zijn taalgebruik, rijke beeldspraak en de tijdloze manier waarop hij een breed scala aan menselijke emoties en menselijke drijfveren behandelde, waardoor zijn werk nog steeds wordt gelezen, op het toneel gebracht en inspireert.

Waar gaat dit gedicht over?

Sonnet XXX is een van Shakespeares meest beschouwende sonnetten. In een sombere bui reflecteert de ik-persoon op zijn voorbije leven en al het verdriet dat dit hem heeft gebracht. Hij herinnert zich overleden vrienden, liefdesverdriet en ander oud zeer dat hij als nieuw beleeft. Dan, in de laatste twee regels, keren zijn gedachten: denkend aan een vriend verdwijnt het leed en lost de pijn op.

De balans opmaken

Het gedicht bevat veel boekhoudkundige termen. Het leven wordt vergeleken met een rekening (account), met uitgaven, baten en lasten (‘expense,’ ‘pay,’ ‘losses’), waarbij alles op het einde betaald is (‘all losses are restored’). "Tell o'er" in regel 10 is een boekhoudkundige uitdrukking en roept het beeld op van een verteller die verantwoording aflegt. Dat het een serieuze zaak is, blijkt uit woorden als ‘sessions’, ‘summon up’ en in de laatste zin ‘restored’ (teruggave): die klinken alsof er een boekhoudkundig onderzoek plaatsvindt. Als echter de rekening wordt opgemaakt en de ‘dear friend’ wordt toegevoegd aan de balans, blijkt het resultaat positief. Misschien moet dit letterlijk worden genomen, en was de jongeman in kwestie een financiële weldoener?

Troost

Dit gedicht leert ons allereerst dat vriendschap en liefde zo sterk zijn dat ze vervelende gedachtes en nare ervaringen kunnen verdrijven. Daarnaast gaat het over vergankelijkheid. De ik-persoon betreurt het dat hij niet heeft gedaan wat hij wilde (‘I sigh the lack of many a thing I sought’) en kostbare tijd heeft verspild (‘wail my dear time’s waste). Nu hij echter beseft dat zijn jonge vriend nog een heel leven voor zich heeft, kan hij daar vrede mee hebben. De gedachte dat de jeugd de toekomst heeft, biedt dus troost.

Ontstaan van dit gedicht

De exacte periode waarin William Shakespeare zijn 154 sonnetten schreef is niet bekend. Het enige wat we weten is dat ze in 1609 zijn gepubliceerd door uitgever Thomas Thorpe. Algemeen wordt aangenomen dat Shakespeare de sonnetten tussen 1590 en 1605 heeft geschreven. In 1598 wordt voor het eerst melding gemaakt dat er in kleine kring (‘among his private friends’) gedichten van Shakespeare zijn voorgelezen. Dit zou een manier zijn om een beschermheer (lees: sponsor) te vinden.

Gedicht voor een jongeman

De sonnetten van Shakespeare worden door literatuurcritici onderverdeeld in drieën: de eerste 126 sonnetten zijn gericht aan of hebben betrekking op een jongeman, de sonnetten 127-152 op een ‘dark lady’ (donker in de zin van haar haar, gelaatstrekken en karakter) en sonnetten 153-154 zijn bewerkingen van twee klassieke Griekse gedichten. Sonnet XXX gaat dus over een jongeman. Overigens is het twijfelachtig of Shakespeare zelf een volgorde heeft bepaald en zelfs of hij alle gedichten wel zelf heeft geschreven.

Intiem?

Omdat over Shakespeare alleen administratieve en zakelijke gegevens bekend zijn, terwijl de sonnetten in de ‘ik-persoon’ zijn geschreven met soms een romantische intimiteit, is veel gespeculeerd over de vraag of de sonnetten autobiografisch zijn en of uit de sonnetten gericht aan de jongeman kon worden afgeleid dat Shakespeare homo-erotische gevoelens had. Sommigen lezen de sonnetten vanuit dit perspectief; anderen zien eerder platonische liefde.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

William Shakespeare in Leiden

Foto Inge Harsten

Dit sonnet op de hoek van de Houtstraat en het Rapenburg was het tweede muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd aangebracht. Het is in 2008 gerestaureerd in een door Bruins geheel nieuw lettertype. En ditmaal met de titel Sonnet XXX erboven.

Eerbetoon

Op de 400e sterfdag van Shakespeare, op 24 april 2016 (om 16:16 uur) hing Ben Walenkamp samen met de Leidse dichter Leo van Zanen als eerbetoon aan Shakespeare een krans bij het sonnet. Op het lint aan de krans stonden de woorden ‘Sweet silent thought,’ de laatste drie woorden van de eerste regel van het sonnet. Helaas was de hommage van korte duur: de krans werd diezelfde nacht nog gestolen, ondanks dat hij hoog hing en met een ladder was aangebracht. ‘Respectloos’ en ‘een aanfluiting’, aldus Walenkamp. Na veel ophef op social media en een telefoontje aan de praeses van L.S.V. Minerva, brachten de eerstejaars van het studentenhuis aan de overkant de krans terug. Het was een studentengrap.

Bewoners

In het Leidsch Dagblad van 18 oktober 2003 stond een artikel van Wilfred Simons over het studentenhuis waar het sonnet op is aangebracht. Het is een meisjeshuis van L.S.V. Minerva, de huiscultuur werd omschreven als ‘zorgzaam’. Omdat het gedicht gaat over het belang van vriendschap en de jeugd die de toekomst heeft, lijkt het een passende locatie.

William Shakespeare en het sonnet

Shakespeare is een van de beroemdste schrijvers ooit en heeft een enorme invloed gehad op de Engelse taal. Daarnaast is hij ook van grote betekenis in de wereldliteratuur. Hoewel hij er niet de uitvinder van is heeft hij als dichter het zogenaamde Engelse sonnet tot grote hoogte gebracht. Dit type sonnet staat daarom ook bekend als het Shakespeare-sonnet. Een dergelijk sonnet bestaat uit drie strofen van vier regels en eindigt met één strofe van twee regels. In die laatste twee regels zit vaak een ‘volta,’ iets waardoor het perspectief volledig kantelt, zoals ook in dit sonnet: van vreselijk droevig en in de put tot blij en hoopvol.

Vorm

In de tijd van William Shakespeare schreef men het Engelse sonnet zonder witregels tussen de strofen. De laatste strofe van een Engels sonnet kende wel een inspringing om de wending te benadrukken. Het rijmschema varieert, maar de meest gebruikelijke (zo ook in dit sonnet) is: ABAB CDCD EFEF GG, waarbij elke versregel uit tien lettergrepen bestaat. Overigens was Shakespeare niet alleen qua vorm innovatief, hij brak ook met de traditie dat een sonnet gericht moest zijn aan een onbereikbare vrouw en over onbeantwoorde liefde ging.

Citaten

He was not of an age, but for all time.

Hij is niet tijdsgebonden, maar van alle tijden.

Ben Jonson, toneelschrijver en tijdgenoot van Shakespeare
 

Onder de Engelsen is Shakespeare de beste schrijver van komedies en tragedies.

Francis Meres, schrijver en tijdgenoot van Shakespeare
 

Dat wat doorging voor “gevat” in Shakespeares tijd, wordt nu nauwelijks nog belijd.

Toneelschrijver John Dryden in The rival ladies, 1667.
 

Om te ontspannen leer ik sonnetten van Shakespeare uit mijn hoofd. Je hersens zijn een leeg huis dat je zelf moet meubileren. Waarmee kan dat beter dan met Shakespeare?

Architect Daniel Libeskind in De Volkskrant, 10 maart 2018.
 

Eigenlijk leert Shakespeare ons niks, behalve dan dat elke schijnbare werkelijkheid haar keerzijde heeft.

Ton Hoenselaar, hoogleraar vroegmoderne Engelse letterkunde

Wist je dat?

• De goede ontvangst van Shakespeares eerste toneelstukken in London leidde tot jaloezie bij zijn collega’s; in een pamflet noemde Robin Greene Shakespeare (die geen universitaire studie had gedaan) een ‘omhooggevallen kraai, die zich verfraait met onze veren’.
   
• Shakespeare ging (meer) poëzie schrijven, waaronder de sonnetten, toen de Londense theaters in 1593 vanwege de pest gesloten waren en hij dus geen inkomen had uit zijn toneelstukken.
   
• De sonnetten werden kort na de publicatie in 1609 uit de handel genomen door Shakespeares beschermheer, de graaf van Southampton. Waarschijnlijk voelde Southampton zich door de uitgave gecompromitteerd. Pas in 1640 verscheen een tweede druk.
   
• Tijdens de zogeheten Engelse Restauratie (1660-1700) werden toneelstukken van Shakespeare herschreven omdat ze niet voldeden aan klassieke principes als eenheid van tijd, plaats en handeling en om ze te ‘verfijnen’.
   
• Er bestaan theorieën die stellen dat Shakespeare slechts een naar voren geschoven acteur was en dat het werk in werkelijkheid door een ander geschreven is. De belangrijkste gedachte daarachter is dat het voor iemand zonder universitaire opleiding en buitenlandervaring onmogelijk zou zijn zulk goed en geïnformeerd werk te maken.

Dit gedicht is op muziek gezet door de Leidse band Street fable.

Sonnet XXX

When to the sessions of sweet silent thought
I summon up remembrance of things past,
I sigh the lack of many a thing I sought,
And with old woes new wail my dear time's waste:

Then can I drown an eye, unused to flow,
For precious friends hid in death's dateless night,
And weep afresh love's long since cancell'd woe,
And moan the expense of many a vanish'd sight:

Then can I grieve at grievances foregone,
And heavily from woe to woe tell o'er
The sad account of fore-bemoaned moan,
Which I new pay as if not paid before.

But if the while I think on thee, dear friend,
All losses are restored and sorrows end.

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Dorien Hooman in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is door Anne Oosthuizen. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• Stephen Booth, Shakespeare's Sonnets, edited with an analytic commentary, Yale University Press, 1977
• Engelstalig uitleg bij het gedicht via Shakespeare-sonnets.com
• Shakespeare Sonnetten, vertaald en ingeleid door W. van Elden
• William Shakespeare, De sonnetten, ingeleid en vertaald door H.J. de Roy van Zuydewijn, 1997
• De mooiste gedichten van William Shakespeare, Wereldpoëzie.
• Paul Hammond (introduction and notes), Shakespeare’s Sonnets
• Cornelis W. Schoneveld, Bestorm mijn hart
• Ton Hoenselaar, Shakespeare forever!, leven en mythe, werk en erfenis (2017).

Lijst van You Tube links:

• 'Sonnet 30' van William Shakespeare (1564 - 1616). Het gedicht is tevens onderdeel van de Muurgedichten Leiden. Muziek en visual van Street Fable. Street Fable bestaat uit:
  Bas: Hans Brons
  Huub de Vriend - composities/piano
  Carolien Devilee - zang/stem
  Frits Heimans - saxofoon
  Berdine van Bemmel/Arielle van Eijsden - fluit
  Manfred Wijker/ Marius Beets - bas Jan Scheerder - visuals
• Sonnet 30. Abby McBride en Madie Winter
• Gepubliceerd op 4 jul. 2014. Sonnet 30 (and parts of 29) by William Shakespeare turned into a song by myself and Madie Winter for our final project in our Shakespeare class.
• Melvyn Bragg read 'Sonnet XXX' by William Shakespeare from the anthology 'Poems That Make Grown Men Cry' and explains why it bring him to tears.
• The alternative band Ursüla closed their third album called "INNER CHILD" with this wonderful "Sonnet 30" by William Shakespeare on which they add a musical background. 
• A short film by SH Bean, directed by Mary Curtin based on a screenplay by Jean van Sinderen-Law and Mary Curtin. Featuring Jean Law and Ian McGuirk
• Shakespeare: Sonnet 30 - Rough Illustration
• Isaac Friedman It's an artistic interpretation of Shakespeare's thirtieth Sonnet. (tekeningen en uitleg)
• Sonnet XXX with music SHAKESPEARE by DIDJE59 Didier GÉRÔME Gepubliceerd op 4 dec. 2016
• I set this this marvel of Shakespeare's into music and narrate it myself. The depth of the universal truths behind his wonderful words is breath taking for the time it was written. You can feel the old Hawaiian philosophy (Ho'oponopono) in it and I encourage every reader to deepen their research to this ancient wisdom.
• Sonnet 30 by William Shakespeare (read by Dane Allred).
• Judi Dench Reads . . . Sonnet 30 by William Shakespeare