Riposte

Liefde is gelijk water of de lucht
mijn stadsmensen;
zij reinigt, en verdrijft de kwalijke gassen.
Zij is gelijk poëzie ook,
en om dezelfde redenen.

Liefde is zo kostbaar
mijn stadsmensen
dat 'k ze als ik jullie was
achter slot en grendel zou bewaren
gelijk de lucht, de Atlantische Oceaan of
gelijk poëzie!

Vertaling: Ludo Abicht

Beluister dit gedicht in het Engels.
Stem: Rick van Vliet

Ontdek dit gedicht in een minuut

Wat is waardevol, en hoe ga je met iets waardevols om? De patiënten van William Carlos Williams hadden daar waarschijnlijk vooral praktische opvattingen over. In dit gedicht maakt hij licht spottend het belang van liefde en cultuur duidelijk. Hij deed dat in de taal van zijn stadgenoten: Riposte was een van de eerste gedichten waarin Williams niet langer mooi of academisch probeerde te schrijven, maar juist volks.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

William Carlos Williams

Rutherford, New Jersey 1883 - 1963

Veel erkenning en navolging kreeg Williams aanvankelijk niet. Na zijn zelfbewuste ommezwaai duurde het decennia voordat Williams het gevoel kreeg serieus genomen te worden door leespubliek en critici.

Geboren op 17 September 1883, was Williams van jongs af aan opgevoed met de kunsten en de literatuur. Zijn vader las hem voor uit Shakespeare en Dante; zijn moeder schilderde. Tijdens zijn studie geneeskunde en gedurende de eerste jaren van zijn artsenpraktijk bezocht Williams veelvuldig New York, volgde de avant-garde kunst van die tijd, maakte kennis met (o.a.) Man Ray en Marcel Duchamps, en ging om met dichters als Wallace Stevens en Marianne Moore.
Tijdens de studie was Williams al begonnen met het schrijven van gedichten. Hij werd daarbij zeer beïnvloed door Ezra Pound (“before meeting Pound is like B.C and A.D”) die hij op de universiteit had leren kennen. Pound speelde ook een belangrijke rol bij de publicatie van Williams' tweede boek ‘The Tempers’ in 1913, dat zijn talenten als dichter voor het eerst blootlegde.

Pound’s ideeën over dichtkunst mondden uit in het door hem gepropageerde Imagisme. De imagisten verwierpen het sentiment en de discursiviteit ('al denkend' opgebouwde gedichten) die typisch waren voor veel romantische en Victoriaanse poëzie. Zij legden de nadruk op het gebruik van nauwkeurige, scherpe beelden als middel van poëtische expressie, en streefden naar precisie in hun woordkeuze. De dichter kreeg de vrijheid in de keuze van onderwerp en vorm en diende bij voorkeur de gewone omgangstaal te gebruiken. Het merendeel van de imagistische dichters schreef in een vrije versvorm, met behulp van stijlmiddelen zoals assonantie en alliteratie in plaats van formele metrische schema's om structuur te geven aan hun poëzie.

Williams, aanvankelijk sterk beïnvloed door deze opvattingen, ontwikkelde al snel een duidelijk, en vooral eigen idee van waaruit hij zijn gedichten schreef. Hij wilde naar een typisch Amerikaanse poëzie: uitgaand van de Amerikaanse (spreek)taal, en zich baserend op het alledaagse leven in Amerika. Niet zelden liet Williams zich inspireren door verhalen van en gesprekken met de patiënten in zijn praktijk.

Hij zette zich af tegen een dichter als T.S. Eliot die hij te Europees vond. Williams wilde een heel directe poëzie die aansloot bij de werkelijkheid zoals ze is, en hij had dan ook een afkeer van het gebruik van metaforen en symbolisme in poëzie.

Pas tegen het einde van zijn leven, na een 40-jarige loopbaan als dichter/arts kreeg Williams de erkenning. Vooral de waardering die Williams ondervond van Robert Lowell (die hem ‘de Walt Whitman van onze generatie’ noemde), Denise Levertov, de Beat Poets Allen Ginsberg en Robert Creeley (o.a.), deed Williams goed. Kort voor zijn dood op 4 Maart 1963 werd hem voor zijn laatste bundel ‘Pictures from Breughel’ de Pulitzer prijs toegekend.
Ziijn beste bundel: ‘Spring and All’

Waar gaat dit gedicht over?

Williams was (net als Pound) lid van het scherm team van de University of Pennsylvania tijdens zijn studententijd.

‘Riposte’ is een term uit de schermsport, de ‘tegenstoot’, en in ruimere zin, het (scherpe) weerwoord in een gesprek of debat.

Waarover is de spreker (Williams zelf?) in gesprek met zijn stadsgenoten? De waarde van Liefde, en andere immateriële zaken zoals de dichtkunst.

Want wat heb je nou eigenlijk echt aan de liefde, schijnen de stadsgenoten in al hun zakelijke kleinburgerlijkheid en materialisme te menen? Hoe meet je haar waarde? In een directe rede wijst de spreker zijn stadsgenoten terecht: de liefde is zeker zo veel waard als de poëzie, of als de lucht, of de oceaan. En licht spottend (alsof hij een wondermiddeltje aanprijst), ook op het materiële niveau: de liefde is net zo reinigend, en effectief tegen maag gassen als water en lucht, en ook als de poëzie; het is zo waardevol dat men er goed aan zou doen het achter slot en grendel te bewaren, net zoals je zou moeten doen met de lucht, en de oceaan, en ja, met de Poëzie!

Williams’s spot blijft licht en liefdevol, nergens bijtend.

Zijn verdere literaire leven wijdde hij aan het schrijven van toegankelijke poëzie zoals in dit gedicht, aan het zoeken naar en verwoorden van het poëtische in Amerikaanse spreektaal. Als huisarts, mens onder de mensen, in de Amerikaanse taal en grond geworteld, voelde hij het als zijn plicht poëzie te schrijven die direct aansprak, en weerspiegelde wat ‘men’ dacht, voelde, en kon verheffen met inzicht en schoonheid.

Niet dat hij meteen veel weerklank vond bij zijn stadsgenoten, lezers en critici: het duurde tot ruim 20 jaren na dit gedicht uit zijn derde bundel uit 1917 voordat Williams de eerste serieuze literaire aandacht kreeg en nog veel later werd gezien als een groot schrijver. Williams voelde zich lang een roepende in de woestijn, een eenzame stem; een notie die wellicht ook enigszins doorklinkt in deze ‘Riposte’.
 

Ontstaan van dit gedicht

Na jarenlang geprobeerd te hebben te schrijven in navolging van zijn literaire helden (eerst) Keats en (later) Ezra Pound was William Carlos Williams tot het radicale besef gekomen dat hij wilde breken met gevestigde ideeën over poëtisch taalgebruik, algemeen geaccepteerde vormen van ‘het’ gedicht, en de academische kwaliteitsnormen van ‘goede’ literatuur.
Net begonnen aan een loopbaan als huisarts, vond Williams dat er een democratischer, Amerikaanser geluid moest klinken in de dichtkunst, tot dan gedomineerd door gevestigde, Britse, academisch/elitaire noties van de ‘ware’ hoogstaande poëzie.

Als huisarts, werkend met en tussen de ’gewone’ mensen was Williams ervan overtuigd geraakt dat poëzie niet elitair moest zijn, dat er een rijke voedingsbodem voor een authentieke, volkse, aardse dichtkunst was, eigen aan volk, regio, plek, en vooral aan taal, de Amerikaanse spreektaal. De bundel 'Al Que Quiere!' (‘Wie Wil!’) uit 1917, waarin Riposte is opgenomen, is de eerste bundel (na twee eerdere collecties) waarin Williams deze overtuiging verwoordt.

William Carlos Williams in Leiden

Foto: Ed Visser
 

Behalve misschien het feit dat Williams een Puerto Ricaanse moeder had met (o.a.) Nederlandse voorouders valt er weinig verband te ontdekken tussen de dichter en Leiden. Of zijn er overeenkomsten tussen de kleinstedelijke medeburgers die de spreker in het gedicht aanspreekt, en onze kleinstedelijke Leidenaren? Over het algemeen gesproken net zo nuchter-zakelijk, materialistisch, en (godbeterhet!) kleinburgerlijk en net zo ‘in need’ van een lesje bevlogenheid misschien? In dit opzicht is ‘Riposte’ ook voor ons een oproep onszelf wat meer open te stellen voor de overstijgende kracht van de liefde, en ja, van de Poëzie!

Let op: dit gedicht is helaas niet meer op de muur te zien. Mogelijk wordt het in de toekomst gerestaureerd.

Naast vroege vriendschappen met dichters als Ezra Pound, Marianne Moore, Hilda Doolittle (H.D.) en de schilder Charles Demuth, die allen volgelingen waren van het door Pound gepropageerde ideaal van het Imagisme in de literatuur en andere kunsten, heeft William Carlos Williams een zelfstandige, af en toe zelfs eenzame creatieve loopbaan beleefd als dichter (en voltijd huisarts) in de provincieplaats Rutherford, New Jersey.

Volharding in zijn eigen idealen voor een poëzie die ‘van het volk’ zou zijn, bleef Williams lang (vrij) onopgemerkt, behalve in beperkte kring en in kleine publicaties, iets dat hem niet zelden stak.

Pas veel later, nadat zijn fysieke gezondheid hem, na een reeks hartaanvallen al jaren parten speelde, kwam de erkenning van zijn groot dichterschap. Zijn lezerspubliek groeide, zijn naam zong rond in het literaire wereldje, publieke en professionele erkenning kwam in verkoopcijfers en positieve kritieken, en prijzen volgden, culminerend in de Pulitzerprijs voor Literatuur tegen het einde van zijn leven.

Voor Williams zelf was het allerbelangrijkste succes de erkenning en bewondering van mede-dichters van een latere generatie, zoals al eerder genoemde grote namen, van Randell Jarrell tot Robert Lowell tot Alan Ginsberg. Allen eerden Williams als voorbeeld voor (ook) hun streven naar een Amerikaanse stem in de dichtkunst. Uiteindelijk behoort Williams in het rijtje allergrootsten die de Amerikaanse poëzie heeft voortgebracht.
 

Citaten

Williams advocated "no ideas but in things," as is found in his poem "A Sort of a Song." He described his meter as the "variable foot" which he derived from the colloquial idioms of his patients, and his observations of how radio and newspaper influenced language. He described the poem as "a machine made out of words."
Some of his poems were composed on blank prescription sheets on which he might jot a phrase derived from a patient's subject matter.

Williams had no interest, he said, in the "speech of the English country people, which would have something artificial about it"; instead he sought a "language modified by our environment, the American environment."
His point was to speak on an equal level with the reader, and to use the language and thought materials of America in expressing his point of view.

“In the composition,the artist does exactly what every eye must do with life, fix the particular with the universality of his own personality.’ The only realism in art is of the imagination. It is only thus that the work escapes plagiarism after nature and becomes a creation.

"I was determined to use the material I knew"
Richard Ellman and Robert O'Clair called him "the most important literary doctor since Chekov."
 

Wist je dat?

Williams is bij het ‘grote publiek’ misschien het meest bekend om twee ultrakorte gedichten, ‘This Is Just to Say’ en ‘The Red Wheelbarrow’.
Inspiratie haalde Williams uit Ezra Pound’s ultieme ‘Imagist’ gedicht:

Station of the Metro

The apparition of these faces in the crowd;
Petals on a wet, black bough
Williams vond uiteindelijk zijn eigen stem, weg zelfs van Pound’s strakke leer, en besloot nog radicaler te kiezen voor een poëzie wars van gevestigde stijlvormen en dictie. Geen metaforen meer, geen bloemrijk taalgebruik, maar:

This is Just to Say
I have eaten
the plums
that were in
the icebox

and which
you were probably
saving
for breakfast

Forgive me
they were delicious
so sweet
and so cold

Veel meer dan een alledaagse boodschap aan een huisgenoot lijkt dit niet te zijn, en toch geven het enjambement, het ontbreken van leestekens, het ‘ontwerp’ van de tekst op de bladspiegel de tekst een poëtische lading, alsof het moment van schrijven van het tekstje alsook het moment van lezen de woorden een belang geven die uitstijgt boven het gewone.
The Red Wheelbarrow illustreert wellicht nog duidelijker Williams’s dictum ‘No Ideas but in Things’:

XXII
so much depends
upon
a red wheel
barrow
glazed with rain
water
beside the white
chickens

Hoewel, net als bij ‘This is Just to Say’, de weergave van de woorden op de bladspiegel het beeld dat voor ogen komt sterk maakt, krijgen we niet te horen wat er precies afhangt van deze rode kruiwagen, glanzend van de regen, naast witte kippen. En welk Idee er achter dit Ding schuilt is ook niet meteen helder.
Beide korte gedichtjes van Williams zijn populair geworden, maar hebben ook tot spottende commentaren van collega-schrijvers, zoals Wallace Stevens, en literaire critici geleid. Ontdaan van duiding, gespeend van beeldend taalgebruik, blijft er niet veel meer over dan willekeur in observaties die slechts lijken te flirten met een diepere betekenis, zo was de teneur van de kritiek. Terecht? Nee, we geven het gelijk aan het ‘grote publiek’, voor wie Williams uiteindelijk schreef. Want gaat het hier niet om de observatie zelf, de perceptie van het moment, en van het ding? Kijk, lees, en sta stil bij wat je ervaart. En sta stil bij dat je ervaart. Er is schoonheid en betekenis zowel in het beeld als in dat besef.
 

Dit gedicht is op muziek gezet door de Leidse band Street fable.

Riposte

Love is like water or the air
my townspeople:
it cleanses, and dissipates evil gases,
it is like poetry too
and for the same reasons.

Love is so precious
my townspeople
that if I were you I would
have it under lock and key -
like the air or the Atlantic or
like poetry!

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Rick van Vliet. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• Studie van onderzoeker Rick van Vliet: Engelse en Amerikaanse Taal- en Letterkunde aan RU Leiden
• Website: Poetry Foundation
• Wikipedia