Lof van de geringe eigendunk

De buizerd heeft zichzelf niets te verwijten.
Scrupules zijn vreemd aan de zwarte panter.
Pirana's twijfelen niet aan de billijkheid van hun daden.
De ratelslang applaudiseert voor zichzelf zonder voorbehoud.

Bij jakhalzen vind je geen zelfkritiek.
Sprinkhaan, alligator, trichine en horzel
leven er op los en zijn zo best tevreden.

Honderd kilogram weegt het hart van een walvis,
maar in een ander opzicht is het vederlicht.

Er is niets, dat dierlijker is,
dan een zuiver geweten,
op de derde planeet van de zon.

Vertaling: Gerard Rasch
 

Beluister dit gedicht in het Pools. 
Stem: Natalia Sawicka

Ontdek dit gedicht in een minuut

Wat is het verschil tussen mensen en dieren? Op het eerste gezicht dat mensen zich ergens schuldig over kunnen voelen, en dieren niet. Maar heeft dat zin? Szymborska laat op luchtige wijze zien dat schuldgevoel bij dieren nergens toe leidt, en bij mensen waarschijnlijk ook niet. Dierlijk leven betekent voor mensen vooral: bewust leven.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Wislawa Szymborska

Polen 1923 - 2012

De titel van dit gedicht, Lof van de geringe eigendunk, doet denken aan filosofische verhandelingen. De beroemdste lofzang, Erasmus Lof der zotheid, vermengde spot met een serieuze noot. Dat geldt ook voor dit gedicht.

Dieren en mensen

Wislawa Szymborska beschrijft in dit gedicht allereerst het gedrag van dieren. Die leven op basis van instinct. Ze voelen zich niet schuldig over het doden van anderen, ze leven zonder bewustzijn van goed en kwaad. Ieder dier is onderdeel van een ecosysteem, het eet of wordt gegeten en stelt daar geen vraagtekens bij. Behalve de mens. Op de aarde, de derde planeet van de zon, is dat het enige wezen waarvoor moraliteit een rol speelt.

Zuiver geweten

Wanneer leeft een mens dan op passende wijze? De titel maakt duidelijk dat de mens niet zo gek veel reden heeft om zich verheven te voelen boven andere dieren. Op natuurlijke wijze leven betekent dan ook niet zich schuldig voelen, of zich overal voor verontschuldigen. De les van dit gedicht lijkt vooral dat de mens bewust door het leven moet gaan. Een zuiver geweten heb je zelf in de hand.

Wisława Szymborska

Prowent, Polen 1923 - Krakow, Polen 2012

Wisława Szymborska zou het niet eens zijn geweest met een website als deze. Ze vindt dat wie de dichter als persoon is, niet interessant is. De literatuur moet voor zichzelf spreken, alle betekenis moet uit het werk zelf worden gehaald. In interviews sprak ze daarom nauwelijks over zichzelf.

Jeugd

Wisława Szymborska was 16 toen Duitsland in 1939 Polen binnenviel. De eerste jaren ging ze gewoon naar school, maar vanaf 1943 werd ze gedwongen tewerkgesteld bij de spoorwegen. In die tijd begon ze voor zichzelf korte verhalen en gedichten te schrijven. In 1945 publiceerde ze haar eerste gedicht in een lokale krant. Datzelfde jaar verhuisde ze naar Krakow, waar ze eerst Poolse literatuur en later sociologie studeerde aan de Jagiellonian University. In 1948 moest ze vanwege financiële problemen gedwongen stoppen met haar studie. Ze trouwde met dichter Adam Włodek, en scheidde enkele jaren later van hem.

Stijl

Szymborska ontwikkelde een sterke, persoonlijke stijl. Door middel van ironie, paradoxen en schijnbare tegenstellingen biedt ze een interessante kijk op de wereld om haar heen. Ze speelde soms met perspectieven, zoals dat van een kat op het appartement van zijn dode eigenaar. Via beeldspraak wist ze maatschappelijke thema’s als oorlog en terrorisme aan te snijden. In 1996 won Wislawa Szymborska de Nobelprijs voor de Literatuur.

Vrijheid

Szymborska steunde aanvankelijk de communistische regering die het na de oorlog voor het zeggen kreeg in Polen. In de loop der tijd werd ze kritischer en in 1964 sprak ze zich voor het eerst publiekelijk uit voor vrijheid van meningsuiting.
 

Ontstaan van het gedicht

Wislawa Szymborska schreef dit gedicht waarschijnlijk begin jaren 1970, in Krakow. Ze nam het gedicht op in haar bundel Grote getallen, die in 1976 verscheen. Rond die tijd begon ze ook internationaal bekend te worden.
 

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Wislawa Szymborska in Leiden

Foto Anoesjka Minnaard

Dit gedicht is in 1999 aangebracht op het ROC gebouw aan de Maresingel 54 (zijgevel aan de Marnixstraat) in Leiden. Het was het 70e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd. De stichting werkte hiervoor samen met Amnesty International, werkgroep Leiden Stad van Vluchtelingen, Het Studiehuis en woningbouwvereniging De Sleutels.

Citaten

Szymborska schijnt in Polen uiterst populair te zijn vanwege haar toch wel typisch Poolse neiging om op een barokke wijze realistische, alledaagse en mystieke ervaringen en impressies met elkaar te vermengen.

De Volkskrant, 31 maart 1979.

Szymborska is de dichteres van het alledaagse, van het ongrijpbare en onformuleerbare in het menselijke bestaan. Haar stijl is onderkoeld, haar toon nuchter, ironisch.

De Volkskrant, 10 juni 1983.

Wist je dat?

• Szymborska was in de jaren 1970 lid van het Poolse schrijversbestuur, dat onder andere een ‘vliegende universiteit’ oprichtte. Dissidente intellectuelen, waarvoor geen plaats was op de universiteiten, gaven hier lezingen en colleges.
   
• Szymborska gaf weinig interviews. Haar biografie is geschreven door haar goede kennissen Anna Bikont en Joanna Szczesna, die dicht genoeg bij haar stonden om over haar te kunnen schrijven. Zelf had Szymborska twijfels over de biografie. Ze vond het persoonlijke leven niet interessant.
   
• Documentaireprogramma Het uur van de wolf maakte een documentaire over Wislawa Szymborska, die online te bekijken is.

Pochwała złego o sobie mniemania

Myszołów nie ma sobie nic do zarzucenia.
Skrupuły obce są czarnej panterze.
Nie wątpią o słuszności czynów swych piranie.
Grzechotnik aprobuje siebie bez zastrzeżeń.

Samokrytyczny szakal nie istnieje.
Szarańcza, aligator, trychina i giez
Żyją jak żyją i rade są z tego.

Sto kilogramów waży serce orki,
ale pod innym względem lekkie jest.

Nic bardziej zwierzęcego
niż czyste sumienie
na trzeciej planecie Słońca.

In Praise of Feeling Bad About Yourself

The buzzard never says it is to blame.
The panther wouldn't know what scruples mean.
When the piranha strikes, it feels no shame.
If snakes had hands, they'd claim their hands were clean.

A jackal doesn't understand remorse.
Lions and lice don't waver in their course.
Why should they, when they know they're right?

Though hearts of killer whales may weigh a ton,
in every other way they're light.

On this third planet of the sun
among the signs of bestiality
a clear conscience is Number One.

Translation: Stanislaw Baraczak and Clare Cavanagh
 

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door het Taalmuseum. Daarbij is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• Wislawa Szymborska, Uitzicht met zandkorrel, vertaald door Gerard Rasch (Amsterdam: Meulenhoff, 1997)
• Wislawa Szymborska, View with a Grain of Sand: Selected Poems, vertaald door Stanislaw Baraczak and Clare Cavanagh (Harcourt Brace & Company).
• Wislawa Szymborska, Wielka Liczba ("A Large Number"), 1976
• Anna Bikont Joanna Szczesna, Wislawa Szymborska, 2016