Papier

En alles wat ik heb gedacht
en alles wat ik heb gezegd
en alles wat men mij verteld heeft
was papier

En alles wat ik heb ontdekt
bemind
gehaat
papier

Papier al wat er was in mij
en in de anderen, kranten-
papier
behangpapier
pakpapier
papierpapier
papier-maché.

Vertaling: August Willemsen

Beluister dit gedicht in het Braziliaans Portugees.
Stem: Roberta Bertini Viegas

Ontdek dit gedicht in een minuut

Carlos Drummond de Andrade schreef in 1973 het gedicht ‘Papier’, waarmee hij zijn frustraties lijkt te uiten op de bestuurlijke situatie in Brazilië in de rumoerige jaren tussen 1964 en 1985. Brazilië was na een staatsgreep een militaire dictatuur geworden. In dit gedicht vergeleek hij de grondwet, die gedeeltelijk was afgeschaft, met een simpel stukje papier zonder waarde. Hij uitte daarmee kritiek op de stand van zaken, net als andere dichters en schrijvers in zijn tijd. Hoe kon zoiets belangrijks als een grondwet zomaar worden weggegooid? Hoe kwetsbaar is een stuk papier?

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Carlos Drummond de Andrade

Itabira 1902 - Rio de Janeiro 1987

De Braziliaan Carlos Drummond de Andrade groeide op als zoon van welgestelde boeren. Hij behaalde in 1925 zijn apothekersdiploma, maar oefende dat beroep nooit uit. Drummond de Andrade werkte lang als ambtenaar en legde zich vanaf zijn afstuderen toe op de poëzie.

Poëzie

Zijn gedichten gaan over alledaagse kwesties en hebben een grote dosis ironie en pessimisme. Ook zijn de liefde en het dichten zelf belangrijke onderwerpen. Zijn werk wordt wel ingedeeld in drie periodes: de poging om zichzelf en anderen te leren kennen, een terugkeer naar het verleden en een projectie hiervan op de toekomst. Daarnaast schreef hij verschillende essays en korte verhalen.

Steen in het pad

Drummond de Andrade was een tegendraadse geest en behoort tot de meest beroemde Braziliaanse dichters. Zijn werk wordt nog altijd veel gelezen en de eerste regels van zijn gedicht No meio do caminho ('In het midden van het pad') groeiden zelfs uit tot een bekend spreekwoord.

Waar gaat dit gedicht over?

Dit gedicht gaat over vrijheid. Van 1930 tot 1945 was Brazilië een militaire dictatuur, en in 1964 grepen de militairen opnieuw de macht. Toen Drummond de Andrade dit gedicht schreef was hij ongeveer 70 jaar oud, waarvan hij ongeveer een derde onder dictatoriale regimes had geleefd. Als ambtenaar en intellectueel zag hij van nabij wat dat betekende: onderdrukking, geweld en het opzij schuiven van rechten.

Papier

De titel van het gedicht, Papel, verwijst naar de Grondwet. Daarin staan grondrechten genoemd. Het is het belangrijkste document als het gaat om de beschermingen van individuën tegen de overheid. De grondwet is dan ook een belangrijk symbool, maar is op zichzelf is het niet meer dan een beschreven stuk papier. Zo werd het door de Braziliaanse overheid soms ook behandeld: de grondwet werd naar eigen goeddunken aangepast en opgeschort. Dan heeft het niet meer waarde dan inpakpapier.

Papieren geheugen

Mogelijk doelt Drummond de Andrade niet alleen op de grondwet, maar gaat dit gedicht meer in het algemeen over papier als drager van informatie, kennis en feiten. In Brazilië was sprake van censuur: wat in de kranten en officiële stukken terechtkwam, was niet noodzakelijkerwijs de (hele) waarheid. In de eerste regels van dit gedicht maakt hij duidelijk dat alles wat hij dacht, leerde en maakte papier was: kranten en boeken bijvoorbeeld, en dichtbundels. Maar als daarbij geen sprake is van vrijheid maar van manipulatie, als je niet kunt uitspreken wat je wilt, wat is dan de waarde ervan? Kan je er dan niet net zo goed kleine stukjes van scheuren en er papier-maché van maken?

Ontstaan van dit gedicht

Vanaf 1961 werd Brazilië geleid door een linkse president. Zijn plannen voor radicale hervormingen werden met angst bekeken door de gevestigde macht, en in maart 1964 kwam een deel van de legerleiding in opstand. De militaire leiders waren na de staatsgreep aanvankelijk van plan om slechts de ambtstermijn af te maken, maar leidden het land uiteindelijk ruim twee decennia.

Jaren van Lood

Vanaf 1968 kregen meer radicale generaals het voor het zeggen. De grondwet werd nu opgeschort, de censuur uitgebreid, de president kreeg dictatoriale bevoegdheden en het parlement werd buitenspel gezet. Ook werd nu harder opgetreden tegen politieke tegenstanders. Met name protesterende studenten werden aangepakt. Deze periode wordt wel de ‘Jaren van Lood’ genoemd. Het dieptepunt lag in 1973, toen flinke protesten plaatsvonden, mede doordat Brazilië dat jaar hard werd getroffen door de oliecrisis. Datzelfde jaar publiceerde Drummond de Andrade zijn bundel As Impurezas do Branco (‘De onzuiverheden van wit’), waarin Papel is opgenomen.

Stadsverhalen

Interview door onderzoeker Anne Wielenga met Braziliaanse studente Roberta Bertini Vegas.

What do you think the writer wants to say with this poem?
“I hardly ever try to understand poetry (intellectually), usually I have a more emotional approach to it… in this case the poem made me smile. Especially because of the sonority caused by the repetition of the word ‘papel’. I interpreted it as an observation of how linked to the paper is our life (or was before the internet): news comes through the newspapers, learning through books, communication through letters, gifts wrapped in paper, even the life taking place inside a house is surrounded by wallpaper…”

Do you also think that the topic of the poem is the constitution that was abolished during the military dictatorship in Brazil from 1964 till 1985?
“I never thought about it this way… but now that you’ve mentioned it makes sense!! If I’m not wrong, the poem was written in 1973, during the “anos de chumbo” (“years of lead”/ "led years", my own literal, very bad, translation!), the most repressive period of the military dictatorship in Brazil (the Médici government from October/1969 to March/1974), marked by the repression and torture conducted in the "basements" of the dictatorship. The period stands out for the fierce fight against the extreme left, and the repressive police-military apparatus of the State, eventually supported by paramilitary organizations and large companies. I don’t remember learning about this connection at school, but I makes sense!"

Is the writer, Carlos Drummond de Andrade, a famous writer in Brazil? How do people look at him?
“Definitely! I believe he is the most famous poet in Brazil, closely followed by Vinícius de Moraes. His most famous poem is “In the middle of the path”, from which every Brazilian knows the fist sentences: “in the middle of the path there was a stone, there was a stone in the middle of the path”, people use it as an expression (referring to obstacles in life) and sometimes don’t even know it is a poem!
I look at him as this very gentle, wise and thin old gentleman, who was able to write about simple things in a very carrying simple way, but at the same time very critical and ironic. He was one of the most relevant poets of the Brazilian modernist movement.

“In Drummond's case, the free metrics of his poems, without the use of rhymes and lack of uniformity of the verses, are some of the factors that make him different. Finally, his concrete poetry (that is, the one that uses the graphic availabilities that the words have, without concern for the traditional aesthetics of objective, popular language and beginning, middle and end) are a few other pillars that support the works of Drummond, always holding the freedom of writing, tempered with certain hints of sour sarcasm.”(google translation from: https://www.altoastral.com.br/carlos-drummond-andrade/)

Do you like the poem? Why (not)?
“Very much! As I mentioned in the first answer, it made me smile, and after considering the connection with a criticism of the dictatorship I liked even more!! It adds another layer, besides the initial emotional one, and makes it even more interesting! I had a Brazilian Literature teacher that used to say that Brazilians should thank the military dictatorship for some of our most creative and genius artists, because they had to be very inventive on ways of criticizing the government in order to avoid censorship, she was referring to Chico Buarque (composer/singer) but Drummond easily fits this group.”
 

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Carlos Drummond de Andrade in Leiden

Foto Anoesjka Minnaard

Dit muurgedicht is sinds 1993 te vinden aan de Middelstegracht 87 (binnenplaats) in Leiden. Het was het 16e gedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD in de stad werd gerealiseerd.

Citaten

Het is gemakkelijk om een plek in een telefoonboek te veroveren. Het is moeilijk om een plaats in iemands hart te veroveren; om te weten dat je echt geliefd bent

Carlos Drummond de Andrade

Poëzie is noodzakelijk, maar is de dichter dat ook?

Carlos Drummond de Andrade

Tijd verspillen aan het leren van dingen die er niet toe doen, berooft ons van het ontdekken van interessante dingen

Carlos Drummond de Andrade

Drummond de Andrade wordt vaak gezien als de grootste dichter in de geschiedenis van
Brazilië. Hij is een ontwikkelde en intellectuele dichter die vele stijlniveau's
beheerst. Hij is afwisselend melancholisch en ironisch, sentimenteel en zonder
zelfwaardering, terughoudend en jongensachtig

Dwight Garner, redacteur The New York Times

• Ik had een leraar die stelde dat Brazilianen de militaire dictatuur eigenlijk zouden moeten bedanken voor een aantal van onze meest creatieve, geniale kunstenaars. Die moesten namelijk enorm inventief zijn om de overheid te bekritiseren, om de censuur te ontwijken. Drummond de Andrade hoort daarbij

Roberta Bertini Viegas, die het gedicht heeft ingesproken voor de website.

Wist je dat?

• Er is een film gemaakt over het leven en de poëzie van Drummond de Andrade: O Amor Natural, door de Nederlander Heddy Honigmann.
   
• Carlos Drummond de Andrade werd ook internationaal bekend om zijn erotische werk. Hij stuurde zijn directeur, Decio de Almeida Prado, tussen 1957 en 1967 korte liefdesbriefjes die erotisch getint waren.
   

Papel

E tudo que eu pensei
e tudo que eu falei
e tudo que me contaram
era papel

E tudo que descobri
amei
detestei:
papel

Papel quanto havia em mim
e nos outros, papel
de jornal
de parede
de embrulho
papel de papel
papelão.

Paper

And everything I've thought
and everything I've said
and everything they've told me
was paper.

And everything I've discovered
loved
hated
paper

Paper everything that was in me
and in the others, news-
paper
wallpaper
wrapping paper
paper-paper
papier mâché.

Translation: James Brockway

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Anne Wielenga en het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is door Jasmijn van Dongen. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• Carlos Drummond de Andrade, translated by August Willemsen, Gedichten (Amsterdam: Arbeiderspers 1980).
• Clèmerson Merlin Clève (2011) DanielWunderhachem.com
• Poets.org over Carlos Drummond de Andrade
• CulturaBrasil.pro
• De Nieuwe Liefde over Drummond de Andrade
• BrainyQuote.com
• De Correspondent (2016)
• Interview met Roberta Bertini Viegas.