Nederlandse Spoorwegen

Tanja, je kunt kiezen:

9.08
9.28
39
55
10.09
30
39
11.09
11.43

Doe Amsterdam de groeten
en geen gesodemieter.

Ontdek dit gedicht in een minuut

Waarin onderscheidt kunst zich van het gewone leven? Nergens in, meende C.B. Vaandrager. Hij gebruikte alles wat hij hoorde, zag en las en knipte en plakte daar zijn eigen werk van. Het leverde verrassende, grappige en vervreemdende teksten op. Zoals dit gedicht, waarvoor hij in het spoorboekje de vertrektijden van de intercity Rotterdam - Amsterdam opzocht.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Cornelis Bastiaan Vaandrager

Rotterdam 1935 - 1992

C.B. Vaandrager groeide op in een door de oorlog verwoest Rotterdam. De stad leed aan culturele bloedarmoede en had noch schrijvers noch uitgevers. In de jaren zestig kwam daar verandering in, mede dankzij Vaandrager, die een belangrijke rol speelde in de opleving van het literaire klimaat in Rotterdam.

Zestiger

Vaandrager begon zijn loopbaan als journalist en reclamemaker. In 1955 richtte hij samen met zijn vriend Hans Sleutelaar het tijdschrift Proefschrift op, dat slechts een jaar bleef bestaan. Gard Sivik, dat het duo in 1957 startte, bleek succesvoller: het werd de spreekbuis voor een nieuwe generatie Rotterdamse dichters. Die wilde radicaal breken met de poëzie van de vorige generatie, de Vijftigers. Niet de fictie, maar de realiteit diende immers tot kunst verheven te worden: alles is kunst en iedereen is kunstenaar. Deze nieuwe generatie avant-gardistische dichters werden aangeduid als de Zestigers. Vaandrager was een van hen.

Chroniqueur van het alledaagse

Vaandrager probeerde het dagelijks leven in woorden te vatten. Geïnspireerd door Duchamps ‘ready-mades’ verwerkte hij daarvoor alledaagse voorwerpen en onbewerkte teksten uit reclamefolders, kassabonnen en spoorboekjes in zijn gedichten. Ook schreef hij vaak op bierviltjes of velletjes wc-papier. Tussen 1960 en 1970 groeide hij uit tot een eigenaardig, maar succesvol schrijver en dichter. Zijn literaire roem had echter een schaduwkant. Hij kampte met depressies, raakte verslaafd aan drugs en deed twee zelfmoordpogingen. De laatste jaren zwierf hij over straat en in 1992 overleed hij op 56-jarige leeftijd aan een verwaarloosde longontsteking.

Herwaardering

Vaandrager kreeg postuum meer aandacht toebedeeld dan toen hij nog leefde. In 2002 stond Poetry International volledig in het teken van zijn werk en drie jaar later verscheen de vuistdikke biografie Vaan. Ook werden zijn verzamelde gedichten uitgebracht en kwam er in 2017 een herdenkingsbundel uit.

Waar gaat dit gedicht over?

C.B. Vaandrager geeft in dit gedicht een vrouw genaamd Tanja de keuze uit vertrektijden van de trein naar Amsterdam. Het is goed mogelijk dat Vaandrager deze tijden heeft overgeschreven uit het spoorboekje van de Nederlandse Spoorwegen. Hij maakte vaak gebruik van kant-en-klare teksten uit reclamefolders en andere media voor zijn eigen werk.

Doe Amsterdam de groeten kan hier ironisch gelezen worden. Vaandrager was een Rotterdammer in hart en nieren en had weinig op met Amsterdam. Omdat de hoofdstad gold als het literaire hart van Nederland, voelde Vaandrager zich genoodzaakt erheen te verhuizen. Hij was er echter zo ongelukkig dat hij binnen een jaar terug was in Rotterdam.

Geen gesodemieter, sluit hij af. Net als de inhoud, is de taal in Vaandragers poëzie alledaags: de taal van de straat.

Ontstaan van dit gedicht

Het gedicht Nederlandse spoorwegen werd in 1962 gepubliceerd in het literair tijdschrift Gard Sivik. Zoals vrijwel al Vaandragers werk was het gebaseerd op iets alledaags. Zijn bekendste dichtregels, De kroketten in het restaurant/ zijn aan de kleine kant, ontstonden bijvoorbeeld bij een bezoek aan Madurodam, waarbij de kroketten in het restaurant tegenvielen. Zo zal ook het spoorboekje hem hebben geïnspireerd.

Stadsverhalen

In het portiek van Morsweg 16 hangt een klein muurgedicht: Nederlandse Spoorwegen van de Zestiger C.B. Vaandrager. In spiegelschrift met een spiegel ertegenover. Forenzen kunnen het alleen goed lezen als ze op weg zijn naar huis. Zelf reizen de bewoners ook dagelijks heen en weer naar hun werk. Zij naar Rotterdam en hij naar Amsterdam. Het gedicht van Vaandrager lijkt een reisadvies voor zijn dochter Tanja. Overgeschreven uit het spoorboekje, dat vroeger net zulke kleuren had als het muurgedicht. Met een waarschuwing dat Tanja zich moet gedragen. Je weet nooit met Amsterdammers. Zeker als je zelf uit Rotterdam komt, zoals de familie Vaandrager. Maar zo'n advies zal wel schijn zijn, want Vaandrager had toen nog helemaal geen dochter die kon reizen en lezen. Dick Bruijne heeft nu geen tijd voor zulke gedachten. Hij loopt zijn voordeur uit, op weg naar het station. Dat is vlakbij en de trein rijdt vaak genoeg. Hij hoeft alleen maar even opzij te kijken om te zien wanneer. Drie keer per uur en in de spits nog meer. Wel even stevig doorlopen.

Fotografie: Patricia Nauta
Tekst: Joop van Gerven

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

C.B. Vaandrager in Leiden

Foto Anoesjka Minnaard

Dit gedicht was het 93e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd. Het is in 2003 aangebracht in een portiek aan Morsweg 16 in Leiden. Omdat het gedicht in een portiek zit verstopt, vroeg het om iets bijzonders. Met een spiegel wordt het zichtbaar gemaakt voor de mensen op straat, daarvoor is het zelfs in spiegelbeeld geschilderd. De mensen die van het station komen vangen een glimp op van het gedicht; de mensen die erheen gaan zien meer, maar dan in spiegelbeeld. Sommigen laten zich intrigeren en lopen even terug. Het gedicht is voorzien van de kleuren blauw en geel, de kleuren van de Nederlandse Spoorwegen (NS).

Vaandrager en de avant-garde

Vaandrager was een van de pioniers van de avant-garde in de jaren 1960. Samen met onder meer Armando, Sleutelaar en Verhagen heeft Vaandrager de weg vrijgemaakt voor een nieuwe generatie dichters.

Rotterdam

Vaandrager heeft daarnaast een speciale betekenis voor de stad Rotterdam. Hij was een echte Rotterdamse cultheld. Als schrijver en dichter heeft hij de stad een plaats gegeven in de literatuurgeschiedenis. Bovendien heeft Vaandrager bijgedragen aan een hernieuwd cultureel klimaat in de naoorlogse stad.

Citaten

Vaandragers geloof aan de werkelijkheid is zo verpletterend dat hij er zelf aan bezwijkt.

J. Bernlef, dichter.

Bij vlagen was hij succesvol, maar vaak ook onbegrepen.

Erik Brus, Rotterdams schrijver, redacteur en journalist.

Vaandrager heeft ‘schijt aan poëzie’.

Voorwoord Gedichten (1967).

Ik ben misschien zijn grootste fan.

Zanger en kunstenaar Herman Brood

Dit is monumentale, uitgebeende poëzie, anorexia op papier.

Oscar van Gelderen, uitgever

In Rotterdam was hij iemand, in Amsterdam een onder velen.

Hans Sleutelaar, jeugdvriend en medeoprichtiger Gard Sivik

Wist je dat?

Vaandrager doopte zichzelf in de laatste jaren voor zijn dood om tot ‘Vaan’
Jan Wolkers is als schrijver ontdekt door Vaandrager. Wolkers debuteerde in 1961 dankzij Vaandrager met de roman Serpetina’s Petticoat.
Vaandrager stond in zijn omgeving bekend als ‘het keldermonster’. Hij was een obsessief verzamelaar van nutteloze spullen. Vuilniszakken vol rommel sloeg hij op in een kelderbox.
Vaandrager heeft zijn leven lang ruzie heeft gehad met de bekende Rotterdamse dichter Jules Deelder.
Er een documentaire is gemaakt over het leven van C.B. Vaandrager. In 1995 is de documentaire onder de naam EXITing in première gegaan op het Internationaal Film Festival Rotterdam.

Dutch Railways

Tanja, take your pick:

9.08
9.28
39
55
10.09
30
39
11.09
11.43

Give my regards to Amsterdam
and no messing around.

Translation: Anne Oosthuizen

Meer weten?

Dit gedicht is geschreven door Nikki Spoelstra in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is gemaakt door Anne Oosthuizen. Daarbij is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

Brems, Hugo. Altijd weer vogels die nesten beginnen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1945-2005 (Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker 2013).
Brus, Erik. Vaan nu - C.B. Vaandrager met andere ogen (Rotterdam 2017).
Schenke, Menno. Vaan. Het bewogen bestaan van C.B. Vaandrager (Amsterdam: De Bezige Bij, 2005).
Vaandrager, C.B. Made in Rotterdam. Verzamelde gedichten (Amsterdam: De Bezige Bij, 2008).
Wolfswinkel, Rolf. “De Zestigers van Gard Sivik, de Nul-beweging en Barbarber ‘Niet de fiktie, maar de realiteit’.” Literatuur 12 (1995). Amsterdam, AUP, 1995.