Nacht

Nacht, straten, apotheek, lantaren,
Een zinloos schijnsel in de mist.
Al leef je nog eens twintig jaren -
Geen uitweg - alles is beslist.

Je sterft en wordt opnieuw geboren,
Alles herhaalt zich vroeg of laat:
Rimpels in het kanaal bevroren,
Nacht, apotheek, lantaren, straat

Vertaald door Marja Wiebes en Margriet Berg

Alternatieve vertaling

Nacht

Nacht, straat, lantaarn, drogisterij,
Een schijnsel voos en afgestompt.
Een kwart eeuw gaat misschien voorbij -
Dit alles blijft. Geen mens ontkomt.

Je sterft - en weer hetzelfde wacht,
Met alle dingen als ze waren:
Nacht, ijzig water in de gracht,
Drogisterij, straat, en lantaren.

Vertaald door Jean Pierre Rawie

Beluister dit gedicht in het Russisch
Stem: Natalia Baraban

Ontdek dit gedicht in een minuut

Een drogisterij in de nacht inspireerde meerdere kunstenaars, bijvoorbeeld de Amerikaanse schilder Edward Hopper (1882 - 1967), die het schilderde als baken van licht in de duistere nacht. Aleksandr Blok schildert in dit gedicht een ander beeld. Het schijnsel van de drogisterij die hij op zijn wandeling tegenkomt is flets. Blok vindt er geen toevlucht en ziet enkel de zinloosheid van het bestaan.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Aleksandr Blok

Sint Petersburg 1880 - 1921

Aleksandr Blok groeide op in een aristocratische familie in Sint Petersburg. In 1898 behaalde hij zijn gymnasiumdiploma, vervolgens ging hij rechten en taal ging studeren. Rond die tijd begon hij ook met het schrijven van gedichten. Blok was een doemdenker. Als adolescent raakte hij beïnvloed door eigentijdse filosofen en dichters die er sombere toekomstdromen op nahielden, en later kwamen die ook in zijn eigen werk vaak terug.

Familieleven

Sinds de publicatie van zijn eerste dichtbundel, Stichi o prekrasnoj dame (Gedichten over de schone dame) in 1904, gold hij als vooraanstaand dichter. De dame in kwestie was zijn echtgenote Ljoebov Mendelejeva, dochter van scheikundige Dmitri Mendelejev die het periodiek systeem ontwikkelde. Het huwelijk was turbulent; ze had een affaire met een van zijn vrienden en in 1907 ging het stel apart wonen. Het maakte Aleksandr er niet vrolijker op.

Waar gaat dit gedicht over?

Aleksandr Blok neemt ons in dit gedicht mee op een avondwandeling door St. Petersburg. Het is geen vrolijk uitje. Het weinige licht komt van de straatlantaarns en de etalage van een drogisterij. Het prikkelt Blok tot gedachten over de zin van het bestaan. Heb je invloed op de wereld om je heen? Maakt het uit of je bestaat? Zijn conclusies lijken somber: de stad ontwikkelt zich, maar soms ook niet - veel invloed heb je er niet op, en als je dood gaat, verandert dat ook weinig.

Toch waren die conclusies voor hem wellicht niet alleen negatief. Aleksandr Blok was bang voor de Apocalyps, de eindtijd. Het idee dat uiteindelijk alles hetzelfde bleef en er maar weinig veranderde, bood misschien ook houvast of zelfs geruststelling.

Ontstaan van dit gedicht

Aleksandr Blok liep nooit over van levensvreugde, maar toen hij op 10 oktober 1912 dit gedicht schreef was hij al een tijd bijzonder melancholiek. Hij maakte zich zorgen over de onrust die Rusland al jarenlang kenmerkte. De tsaar had enkele jaren eerder weliswaar een parlement en politieke partijen toegestaan, maar allerlei radicale groeperingen wilden verdergaande hervormingen. Er vonden regelmatig aanslagen en stakingen plaats. Ook internationaal rommelde het en Blok was ervan overtuigd dat er oorlog op komst was.

Crisis

Daarnaast had hij diepe persoonlijke twijfels. Na de dood van zijn vader en zoon was hij in een crisis beland. Hij vond zijn eigen aristocratische levensstijl decadent en wist niet waar het met zijn huwelijk naartoe moest. Aleksandr Blok hoopte op verandering en was er tegelijkertijd bang voor.

Nachtelijke wandelingen

Geplaagd door al deze zorgen zwierf Aleksandr Blok ’s nachts regelmatig over straat in het noorden van St. Petersburg, waar hij dan vaak een restaurant op het Krestovski-eiland bezocht. Op de hoek bij een van de bruggen naar het zuiden bevond zich een apotheek die mogelijk model heeft gestaan voor de apotheek in dit gedicht. Waarschijnlijk inspireerde een van die wandelingen hem tot het schrijven van Nacht.

Stadsverhalen

Ex-Leidenaar Mireille Vrouenraets woont nu in Moskou, Rusland. Ze bezocht Sjachmatovo, waar Blok een buitenhuis had. Aan de rand van het landgoed staat een standbeeld van Blok samen met zijn echtgenote Ljuba Mendeljeva. Het standbeeld in de sneeuw is te vinden in Moskou.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Aleksandr Blok in Leiden

Foto Anoesjka Minnaard

Dit was het derde muurgedicht dat Stichting TEGEN-BEELD in Leiden realiseerde. Het is sinds 1993 te vinden op de hoek van de Thorbeckestraat 52 en de Roodenburgerstraat. Dit is in de burgemeesters- en professorenwijk in Leiden. Toevallig of niet, hier wonen veel slavisten en vertalers. Een van hen zag in 2009, bij de restauratie van het gedicht, dat er iets mis was gegaan. Schilder Jan Willem Bruins had twee russische letters verwisseld. De oplettende overbuur deed twee nachten geen oog dicht, want tegenover een Russisch gedicht met spelfouten kon en wilde hij niet wonen. Na twee dagen kwam Bruins gelukkig weer langs en was hij bereid de fouten meteen te herstellen.

Vormgeving

In 2009 is gekozen voor een ander lettertype en zijn twee blokjes aan weerszijde van het gedicht toegevoegd. Deze komen uit een kinderboek van El Lissitsky, Skaz pro dva kvadrata ofwel Een verhaal over twee vierkanten (Berlijn 1922). Ze zijn ook in het groot op de Meelfabriek aan de Zijlsingel in Leiden te zien. Rechtsonder dit gedicht staat de signatuur van de makers: het spinnetje van Jan Willem Bruins en de rode streep van Ben Walenkamp, die het uitkoos.

Aleksandr Blok en het Russisch symbolisme

Aleksandr Blok was in zijn jonge jaren een van de belangrijkste Russische symbolistische dichters. Het symbolisme in de literatuur was een reactie op het realisme en naturalisme. Men wil niet langer de oppervlakkige werkelijkheid weergeven, maar streefde naar de weergave van emoties, door middel van symbolen. De nadruk kwam te liggen op religie, de droom, het spirituele en het mysterie. Het ging nu meer om het l’art pour l’art- principe. Kunst hoeft niet nuttig te zijn, maar moest slechts het ware en het schone te laten zien.

Het Russische symbolisme vond zijn voedingsbodem niet alleen in de westerse literatuur, maar ook bij Russische schrijvers, o.a. bij Dostojevski. Blok vond daarnaast inspiratie bij volksverhalen. Hij ontwikkelde een ingewikkeld systeem van symbolen, met name in zijn vroege jaren, waarin hij veel over een onbereikbare vrouw dichtte. Wind symboliseerde haar aankomst, ochtend of lente stond voor hun ontmoeting en winter en nacht voor afstand. Moeras en modder ten slotte symboliseerden alledaagsheid, zonder spirituele aspecten.

Citaten

Zijn hoofd is altijd helder is gebleven. Hij is niet door de wijn te gronde gericht, maar door wanhoop.

Zijn biografe Nina Berberova, die ook concludeerde dat hij verslaafd was aan rode wijn.

Wist je dat?

Anna Achmatova, van wie het gedicht Muza in Leiden op een muur te vinden is, noemde Aleksandr Blok een monument voor het begin van de twintigste eeuw.
Blok was aanvankelijk blij met de Russische Revolutie van 1917. Eindelijk veranderde er iets, alles zou beter worden. In januari 1918 schreef hij zijn beroemdste gedicht De Twaalf, waarin hij de revolutie verwelkomde. Enkele jaren later haakte hij teleurgesteld af.

Ночь, улица, фонарь, аптека,
Бессмысленный и тусклый свет.
Живи еще хоть четверть века -
Все будет так. Исхода нет.

Умрешь - начнешь опять сначала
И повторится все, как встарь:
Ночь, ледяная рябь канала,
Аптека, улица, фонарь.

Night

Night, street, lamp, and pharmacy,
A meaningless and misty light.
Live on a quarter century -
The same. There is no hope of flight.

You will die, rise from where you fell,
All be repeated, cold and damp:
The night, the wavering canal,
The pharmacy, the street, the lamp.

Translation by Leo Yankevich

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Eva van Santen in samenwerking met het Taalmuseum. Daarbij zijn de volgende bronnen geraadpleegd:

Nina Berberova, Aleksandr Blok en zijn tijd, een biografie (Aleksandr Blok i ego vremja, biografija.) Moskou 1999.
Emmanuel Waegemans, Geschiedenis van de Russische literatuur 1700-2000 (Antwerpen 2003).
Victor Terras, Handbook of Russian Literature, USA 1985.
Avril Pyman, The Life of Aleksandr Blok (Oxford 1980).