L O B E L I A I

Op mijn tafel
is de hemel:
sterren - wit in
lila-blaauw
Op mijn tafel
staat ’n inktpot
Ligt een smerig
eindje touw.

Wat is de hemel
diep
wat is de hemel
hoog
wat is de hemel
rond
rond
rond
wat is de hemel
blaauw

Wat zijn de sterren
wit
wit
wit
Dit is de hemel
Dit
Dit
Dit

Beluister dit gedicht in het Nederlands.
Stem: Lex van Itterson

Ontdek dit gedicht in een minuut

In 1916 kwam Theo van Doesburg in Leiden wonen. Datzelfde jaar schreef hij enkele gedichten in de stijl van het dadaïsme, een experimentele kunststroming. Daarvoor mat hij zich een alter ego aan, I.K. Bonset - een anagram van ‘Ik ben sot.’ De poëzie van Bonset werd steeds meer een spel tussen letters en klanken. Is er in dit gedicht sprake van een diepere betekenis, of is het enkel een taalspel?

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

I.K. Bonset, pseudoniem van Theo van Doesburg

Utrecht 1883 - Davos 1931

Theo van Doesburg werd geboren als Christian Küpper. Toen hij een jaar oud was ging zijn vader, een Duitse fotograaf, failliet en liet hij zijn vrouw en zeven kinderen aan hun lot over. Het gezin trok in bij Theodorus Doesburg, een horlogemaker uit de buurt. De jonge Christian vond ik hem een vaderfiguur en gebruikte diens naam als artiestennaam.

Van Doesburg in Leiden

Van Doesburg was al een bekend schilder toen hij in 1916 in Leiden kwam wonen. Rond die tijd ontdekte hij het werk van Piet Mondriaan, dat hem inspireerde om ook met vlakken en primaire kleuren te werken. Hij begon een jaar later het tijdschrift De Stijl, dat tot 1931 een belangrijke rol in de avant-garde kunst in Nederland zou spelen. In dit tijdschrift publiceerde hij ook gedichten.

Van Doesburg als dichter

In 1913 bracht Van Doesburg zijn eerste gedicht uit. In totaal schreef hij ruim vijftig veelal experimentele gedichten, totdat hij 1922 ophield met dichten. Een groot deel van zijn poëzie bracht hij uit onder de naam I.K. Bonset, een alter ego dat hij sinds 1918 hanteerde. Bonset bood hem de mogelijkheid speels werk te maken zonder dat bevriende kunstenaars hem erop zouden aanspreken.

Waar gaat dit gedicht over?

I.K. Bonset (Theo van Doesburg) meende dat kunst moest ‘beelden’ en niet afbeelden. Met andere woorden: een gedicht diende niet een gevoel, gedachte of werkelijkheid in woorden te vangen, maar moest simpelweg zelf kunst zijn en iets oproepen. Een gedicht was volgens hem dan ook niet bedoeld om begrepen te worden maar om te ervaren. Dit maakt het haast onmogelijk om kort aan te geven waar het gedicht over gaat.

De volgende aspecten vallen op:

De Lobelia is een bloemetje (Campanulaceae), dat zowel in het wit als blauw voorkomt - de twee kleuren die ook in dit gedicht prominent voorkomen.
Bonset schreef ook Lobelia II. Daarin beschrijft hij hoe in zijn donkere studeerkamer een engel ronddoolde. Er is in beide gedichten dus sprake van een contrast tussen licht en duister.
Bonset maakte eerder een gedicht over een inktpot. Ook daarin zocht hij nadrukkelijk naar het contrast tussen de ‘vieze inktpot’ en menselijke schoonheid.
Of zit in de inktpot wellicht blauwe inkt, en gaat het I.K. Bonset erom dat het beschrijven van het witte papier voor hem een hemelse ervaring is?

Wat denk of voel jij bij dit gedicht? Deel het met ons! We verzamelen het op deze website.

Ontstaan van dit gedicht

In augustus 1914, toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, werd Theo van Doesburg gemobiliseerd en gestationeerd in de buurt van Tilburg. In die periode schreef hij voor het eerst verzen waarin hij met typografie experimenteerde. Dat bleef hij doen toen hij vanaf 1916 weer uit het leger kwam. In dat jaar had hij contact met verschillende internationale kunstenaars, en hoorde hij van de Italiaan Marinetti over het dadaïsme, dat zich in Zürich ontwikkelde. Hij verdiepte zich in de stroming en maakte enkele dadaïstische gedichten, waaronder Lobelia I en II. Die hield hij voor zichzelf totdat hij in 1921 een themanummer van de Stijl maakte over I.K. Bonset. In deze Anthologie Bonset publiceerde hij de verzen die hij de voorafgaande jaren had geschreven.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

I.K. Bonset in Leiden

Foto Inge Harsten

In 1916, toen Van Doesburg 33 jaar oud was, kwam hij in Leiden wonen, waar hij als dichter de naam I.K. Bonset koos. Hij kwam naar de sleutelstad voor zijn geliefde, Lena Milius. Het stel trouwde een jaar later. Van Doesburg had enkele jaren een atelier aan het Kort Galgewater 3, totdat hij in 1921 naar Duitsland vertrok. Het belangrijkste dat hij in zijn Leidse jaren realiseerde, was zonder twijfel het tijdschrift De Stijl in 1917. Het groeide in korte tijd uit tot lijfblad van iedereen die zich in Nederland met moderne kunst bezighield.

Eerbetoon

In 1992 ontstond bij Ben Walenkamp en Jan Willem Bruins het idee om als eerbetoon aan Theo van Doesburg en 75 jaar De Stijl, alle gedichten van I.K. Bonset op gevels in Leiden te schilderen. Dit plan ging niet door. Wel hebben zij op een andere manier aandacht besteed aan de oprichting van De Stijl in Leiden: op het Kort Galgewater is ter hoogte van Van Doesburgs atelier/woonhuis het vignet van De Stijl aangebracht in de bestrating.

Muurgedicht

Het gedicht Lobelia I staat sinds 14 oktober 1993 op een muur aan de Doezastraat 5 (schoolplein Lucas van Leydenschool, ingang Molensteeg) in Leiden. Het was het 13e muurgedicht dat door Stichting TEGEN-BEELD werd gerealiseerd. Onder dit gedicht staan 23 vertalingen in de talen van alle nationaliteiten die op dat moment op school zaten. De leerlingen en hun ouders hebben de vertalingen zelf gemaakt!

Citaten

Begrijpen is voor kunst altijd uitgesloten… Poëzie laat zich niet begrijpen – zij grijpt.

I.K. Bonset in ‘Het nieuwe vers’ (De Stijl, juni 1920)

Wist je dat?

Theo van Doesburg gebruikte naast het pseudoniem I.K. Bonset ook een ander pseudoniem. Onder de naam Aldo Camini schreef hij een roman.
Theo van Doesburg was in de Eerste Wereldoorlog als gemobiliseerd soldaat postsorteerder.
In december 1922 las Van Doesburg dit gedicht voor in de Haagse Kunstkring, waarbij hij aangaf dat het een dadaïstisch gedicht was.

L O B E L I A I

On my table
is the heaven:
stars - white in
lilac-blue
On my table
is an inkwell
lies a dirty
piece of rope

What is the heaven
deep
what is the heaven
high
what is the heaven
round
round
round
what is the heaven
blue
What are the stars
white
white
white
This is the heaven
This
This
This

Translation: Demi van de Wetering

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Chris Flinterman in samenwerking met het Taalmuseum. De vertaling naar het Engels is door Demi van de Wetering. Er is gebruik gemaakt van de volgende publicaties: