Verborgenheden

Laat niemand uit wat ik deed en zei
proberen af te leiden wie ik was.
Er was een belemmering, die vervormde
de daden en de wijze van mijn leven.
Er was een belemmering, die weerhield mij
vele keren als ik wou gaan spreken.
Mijn meest onopgemerkte daden,
en mijn meest verhulde geschriften -
daaruit alleen zal men mij begrijpen.
Maar misschien is het niet zoveel moeite,
zoveel inspanning waard om mij te kenen.
Later - in een volmaakter samenleving -
zal stellig iemand anders, zoals ik geschapen,
verschijnen en handelen in vrijheid.

Vertaling: Hans Warren en Mario Molengraaf

Beluister dit gedicht in het Grieks.
Stem: Athina Kyrizaki

Ontdek dit gedicht in een minuut

Mijn woorden en gedichten vertellen niet wie ik ben, stelt Konstantínos Kaváfis in dit gedicht, want ik kon nooit geheel vrijuit spreken. Wat is de verborgenheid waarvan hij hoopte dat die in een andere tijd wel zou zijn geaccepteerd? Waarschijnlijk doelde Kaváfis op zijn homoseksualiteit. In het Egypte van de vroege twintigste eeuw voelde hij zich niet vrij om daarvoor uit te komen; het gedicht verscheen dan ook pas na zijn dood.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

Konstantínos Kaváfis

Alexandrië 1863 - 1933

Kaváfis werd geboren in Egypte, zijn ouders waren Grieken uit Constantinopel (Istanbul). Het gezin was internationaal georiënteerd: zijn vader had een bedrijf in import en export en in zijn jeugd woonde Kaváfis enige tijd in Constantinopel en Liverpool. Terug in Alexandrië werkte hij als journalist en later decennialang als ambtenaar bij de dienst publieke werken.

Dichter

Vanaf 1891 publiceerde Kaváfis in totaal 154 gedichten, in een mix van eigentijds (dimotiki) en meer klassiek (katharèvousa) Grieks. De meesten waren te lezen in kranten, soms deed hij vrienden een gedicht cadeau. Hoewel hij aan het begin van de twintigste eeuw enige bekendheid kreeg in Griekenland, bleef hij een buitenstaander in het literaire circuit. Niet alleen omdat hij in Egypte woonde, maar ook omdat zijn werk sterk afweek van de literaire mode van die tijd. Kaváfis schreef vaak korte, persoonlijke vertellingen over historische of literaire figuren uit de Griekse cultuur. Zijn beroemdste gedicht, Ithaca (1911), verhaalt bijvoorbeeld over de reizen van Odysseus.

Verborgen werk

Kaváfis was een perfectionist die soms jarenlang bleef schaven aan zijn werk. Zijn gedichten zijn dan ook vaak technisch knap. Ook zijn ze vaak levendig, omdat Kaváfis vrijwel alleen rijm gebruikte als het om ironie ging, en verder los taalgebruik hanteerde. Dat deed hij ook in zijn meer persoonlijke gedichten, waarin bijvoorbeeld thema’s als seksualiteit, moraliteit, homoseksualiteit en nostalgie regelmatig terugkomen. Deze “verborgen gedichten” werden pas twee jaar na zijn dood uitgebracht. De waardering voor zijn werk is sindsdien toegenomen.

Waar gaat dit gedicht over?

In dit gedicht biecht Kaváfis op wie hij echt is. Niet degene die men denkt dat hij is, als men afgaat op zijn verhalen en verzen. Hij draagt een geheim bij zich dat ervoor zorgt dat hij zich niet geheel kan blootgeven. Zijn hoop is dat de verre toekomst daarvoor meer ruimte en vrijheid biedt, maar zelf lijkt hij zich er bij te hebben neergelegd dat zijn geheim buiten de sociale normen valt.

Homoseksualiteit

Nergens in dit gedicht noemt Kaváfis zijn geheim bij naam. Rond 1900 was het dan ook gebruikelijker om te spreken over de “onnoembare” misdaad of zonde dan over homoseksualiteit. Kaváfis was niet alleen zelf homoseksueel, hij had ook een broer die meer openlijk homoseksueel was. Hij wist dus goed hoe ruim de acceptatie daarvoor was. Die werd minder: in veel landen (waaronder Nederland) werden rond die tijd wetten aangenomen die homoseksualiteit strafbaar stelden.

Sociale normen

Dat Kaváfis zijn geheim niet bij naam noemt, is eigenlijk wel passend. Het gedicht gaat namelijk niet over homoseksualiteit, maar over wat het betekent om niet jezelf te kunnen zijn omdat dat maatschappelijk niet wordt geaccepteerd. Dat maakt het gedicht zowel persoonlijk als universeel. En het biedt hoop: wat nu nog niet “kan,” is in de toekomst wellicht de normaalste zaak van de wereld.

Ontstaan van dit gedicht

Kaváfis was al 45 jaar oud toen hij in 1908 voor het eerst op zichzelf ging wonen; voorheen deelde hij een huis met zijn broers. Het bleek een keerpunt in zijn leven. Hij stortte zich nu volledig op de poëzie. De gedichten die hij vanaf dat moment schreef, worden dan ook als zijn beste en meest volwassen werk beschouwd. Dit gedicht kwam nog hetzelfde jaar op het papier, maar het werd pas na zijn dood gevonden in zijn archief. Toepasselijk, aangezien de titel Krimmena in het Grieks zoiets betekent als verborgen, geheim.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

Konstantínos Kaváfis in Leiden

Foto Anoesjka Minnaard

Dit muurgedicht is sinds 1994 in Leiden te vinden, aan de Turfmarkt 6, op de hoek met de Caeciliastraat. Het was het 19e muurgedicht dat Stichting TEGEN-BEELD in Leiden realiseerde.

In 2003 organiseerde Stichting TEGEN-BEELD een poëzieavond rond Kaváfis. Op een zomeravond droegen Maarten ‘t Hart, Rudy Kousbroek, Ilja Pfeiffer, boekhandelaren, studenten, musici en andere liefhebbers de 154 gepubliceerde gedichten van Kaváfis voor. Ter ere van deze gelegenheid verscheen daarnaast een boekje met essays door Maarten ‘t Hart en Cees van Hoore.

Citaten

Mijn afstamming ligt in Constantinopel, maar ik ben geboren in Alexandrië [...] als heel kleine jongen vertrok ik en een aanzienlijk deel van mijn jeugdjaren bracht ik door in Engeland. Later als volwassene bezocht ik dat land weer, maar voor korte tijd. Ik ben ook in Frankrijk geweest. In mijn jongelingsjaren woonde ik meer dan twee jaar in Constantinopel. [...] Ik ken Engels, Frans en een beetje Italiaans.

Kaváfis benadrukt zijn internationale achtergrond al in de eerste zinnen van zijn autobiografie.

Wist je dat?

• Kaváfis was geen sociaal mens. Als hij al eens gasten had, stond hij erom bekend dat hij ze ontving bij een spaarzaam lampje, waardoor ze hem nauwelijks konden zien.
   
• In Engeland was Kaváfis (onder de naam Cavafy) al bij leven bijzonder bekend. Dat was onder andere te danken aan persoonlijke contact met enkele Engelse auteurs. Dankzij zijn jeugd in Engeland sprak hij goed Engels. Op zijn negende zou hij zelfs nog geheel geen Grieks hebben gesproken en zijn hele leven sprak hij Grieks met een Engelse tongval.
   
• In zijn boek Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken schrijft NRC-journalist Arjen van Veelen "Deze wekker, die hij avond na avond had opgewonden, om op tijd op het ministerie te zijn, betekende in zijn leven veel meer dan een muurgedicht in de stad Leiden." Dat Van Veelen de muurgedichten kent en noemt is niet vreemd, hij studeerde in Leiden en schreeft voor universiteitskrant Mare. 

Κρυμμένα

Απ΄ όσα έκαμα κι απ΄ όσα είπα
να μη ζητήσουνε να βρουν ποιος ήμουν.
Εμπόδιο στέκονταν και μεταμόρφωνε
τες πράξεις και τον τρόπο της ζωής μου.
Εμπόδιο στέκονταν και σταματούσε με
πολλές φορές που πήγαινα να πω.
Η πιο απαρατήρητές μου πράξεις
και τα γραψίματά μου τα πιο σκεπασμένα --
από εκεί μονάχα θα με νοιώσουν.
Αλλά ίσως δεν αξίζει να καταβληθεί
τοση φροντίς και τόσος κόπος να με μάθουν.
Καθότι -- στην τελειωτέρα κοινωνία --
κανένας άλλος καμωμένος σαν εμένα
βέβαια θα φανεί κ' ελεύθερος θα κάμει.

Hidden things

From all I did and all I said
let no one try to find out who I was.
An obstacle was there that changed the pattern
of my actions and the manner of my life.
An obstacle was often there
to stop me when I’d begin to speak.
From my most unnoticed actions,
my most veiled writing—
from these alone will I be understood.
But maybe it isn’t worth so much concern,
so much effort to discover who I really am.
Later, in a more perfect society,
someone else made just like me
is certain to appear and act freely.

Translation: Edmund Keeley, Philip Sherrard

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Kyrizaki Athina in samenwerking met het Taalmuseum. Er is gebruik gemaakt van de volgende publicaties:

• Hans Warren en Mario Molengraaf, Kaváfis: gedichten (Amsterdam Bert Bakker 1986)
• Latistor blog
• G.H. Blanken, ‘De Nieuwgriekse dichter Konstandinos P. Kavafis’, De Gids 106 (1941) via DBNL.NL.
• Website over Kavafis
• Ikee library
• Cavafy.com
• Web Archive
• Greece.org
• C.P. Cavafy, Collected Poems. Translated by Edmund Keeley and Philip Sherrard. Edited by George Savidis. Revised Edition. Princeton University Press, 1992