De ridder in het pantervel (ca. 1200)
Sjota Roestaveli
Wie stiekem ten strijde trekt, doet er goed aan zijn laatste wens vast te leggen.
De ridder in het pantervel
Als het lot, dat allen treft,
Ook mij zal treffen,
Zal ik sterven als vreemdeling in een vreemd land.
Mijn moeder zal niet om mij kunnen wenen,
en zij die ik grootgebracht heb zullen mij niet in mijn lijkwade kunnen wikkelen, en mijn vertrouweling ook niet.
Moge dan uw barmhartige, milde
hart mij genadig zijn.
Ik heb talloze bezittingen
Die niemand kan wegen;
Geef de kostbaarheden aan de armen;
Geef de slaven de vrijheid;
Maak iedere wees
Die niets heeft rijk;
Zij zullen mij dankbaar zijn, zij zullen zich mij herinneren,
zij zullen mij zegenen, ik zal voortleven in hun herinnering.
Vertaling: Carl Hinrich Menze
Beluister dit gedicht in het (oud-)Georgisch.
Stem: Dali de Graaf-Ubilava
De ridder in het pantervel is waarschijnlijk de beroemdste Georgische tekst. Het middeleeuwse heldenepos, vol strijd en heldhaftigheid, laat zien dat Georgië contacten had met de Arabische en Indiase wereld. Het fragment illustreert daarnaast ridderlijke idealen: de hoofdpersoon besluit een vriend te helpen, zelfs al kost het hem mogelijk zijn leven - hij maakt alvast zijn testament op.
Sjota Roestaveli
Roestavi ca. 1172 - Jeruzalem 1216
Voor 1008 bestond Georgië uit een heleboel kleine rijkjes. In 1008 werden deze verenigd tot een koninkrijk. Het was het begin van een culturele bloeitijd die ook wel Georgiës renaissance wordt genoemd. Met name koningin Tamar (1184 - 1213) slaagde erin het grondgebied verder uit te breiden. Zij trad ook op als mecenas: Roestaveli was verbonden aan het hof en schreef in haar opdracht De ridder in het pantervel.
Schatbewaarder
Roestaveli was een geletterd man: hij studeerde aan de Akademies van Gelati en Ikalto en vertrok vervolgens naar Athene, waar hij Griekse, Arabische en Perzische talen bestudeerde. Terug in zijn geboorteland werd hij waarschijnlijk schatbewaarder aan het koninklijk hof. Helaas is er over hem persoonlijk verder weinig bekend. Door zijn gedichten is zijn gedachtegoed wel goed bewaard gebleven.
Humanist
Roestaveli was in een aantal opzichten zijn eigen tijd vooruit. Zo geloofde hij in de 12e eeuw al in gelijkheid tussen man en vrouw, hij was van mening dat je slaven moet vrijlaten en mensen die het minder hebben moet helpen.
Waar gaat dit gedicht over?
Het epische gedicht Vepchistkaosani (De ridder in het pantervel) bestaat uit meer dan 6000 regels. Het beschrijft de avonturen van Avtandil, een jonge Arabische edelman, en zijn vriend Tariel, een Indische prins. Avtandil wordt door zijn geliefde Tinatin, dochter van de Arabische koning Rostevan, op een missie gestuurd om de mysterieuze ridder in een pantervel te vinden. Als het lukt, zal ze met hem trouwen.
Ridder
Avtandil vindt de ridder, die prins Tariel blijkt te zijn. Tariel treurt om de verdwijning van de mooie Nestan-Darejan, dochter van zijn soeverein, de koning van India. Na een aantal avonturen vol gevaar en geweld weten de twee vrienden haar te bevrijden. Aan het eind van het gedicht vindt een dubbele bruiloft plaats: de koninklijke bruiloft van Tariel en Nestan-Darejan, en die van Avtandil en koningin Tinatin.
Fragment
De regels die samen het muurgedicht vormen, zijn onderdeel van het fragment waarin Avtandil zijn testament opmaakt. Nadat hij de ridder in het pantervel had ontmoet, was hij teruggekeerd naar het hof van koning Rostevan om verslag uit te brengen. Hij wilde vervolgens teruggaan om Tariel te helpen, maar de koning zag daar weinig in. Avtandil besloot toch stiekem te vertrekken en dicteerde alvast zijn laatste wens aan zijn slaaf Shermadin, voor het geval dat hij niet meer zou terugkomen. In dat geval gingen al zijn kostbaarheden naar de armen en moesten al zijn slaven worden vrijgelaten.
Ik heb een verhaal bij dit gedicht
Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.
Verhaal over De ridder in pantervel
Lees hieronder het verhaal van Maria Schröder:
Tbilissi 1981 eind mei, een paar dagen voor het bezoek van Brezjnev aan de Georgische Sovjet Republiek. De straten langs de officiële route werden opgeschoond en een kletterende regen hielp daarbij een handje. Ik bevond mij in een boekhandel niet ver van de universiteit, op zoek naar een vertaling van Rustaveli's 'De man in het panter/tijgervel'.
Waarom en hoe kwam ik daar? Na mijn studie Vergelijkende Kaukasische Taalwetenschap, had ik een beurs gekregen om ter plaatse wat onderzoek te doen en mij ook enigszins te bekwamen in het Georgisch. Ik was op dat ogenblik de enige nederlandse studente Georgisch in Tbilisi en daarom uitgenodigd voor een interview op de locale tv. Mijn lerares Georgisch, Nana Sjanidze, vond het absoluut noodzakelijk om mijn interventie, in het Georgisch, op te sieren met een strofe uit Rustaveli's gedicht, hetgeen laat zien dat je geintegreerd bent en zij had daartoe uitgekozen een vers uit Avtandil's testament, waarin hij spreekt over 'bruggen bouwen', een prachtige zin, die goed paste in mijn betoogje over Nederland, Georgië en de vriendschap der volkeren! Georgisch is echter niet eenvoudig en ik wilde het een en ander lezen in een wat vlotter tempo. Dus richting boekhandel.
Ik vond daar wat ik zocht, een vertaling in het Russisch, met prachtige illustraties, een uitgave uit 1937. Ik bladerde er wat in en stuitte toen op het voorwoord van de vertaler, waarin hij natuurlijk het socialisme ophemelt, maar ook en vooral de kameraden Stalin en Beria. Een heel bijzonder boek dus dat de censuur had doorstaan. En toen heb ik het boek gepikt, bang dat ze die bladzij er uit zouden rukken of dat ik het niet mocht kopen, onder m'n jas verstopt, een knalrode Hema plastic regenjas, zo opvallend, dat niemand zou denken dat ik iets gestolen zou hebben. En zo ben ik de winkel uitgestapt, de regen in, zeer tevreden met mijn buit, die hier nu naast mij ligt, 37 jaar later.
Terug naar de gedichten op de muur: het vers over de bruggen bouwen komt direct na de twee verzen op de muur (in de vertaling van Marjorie Wardrop, verzen 783 en 784) bleek na voorlezing door een Georgische vriendin. Gestolen goed gedijt niet, maar ik heb er wel een mooi boek plus aardige herinnering aan de Sovjet periode in Tbilisi aan over gehouden.
Sjota Roestaveli in Leiden
Foto Dalì de Graaf
Dit gedicht is sinds 13 juni 2010 te vinden aan de Witte Rozenstraat 1 in Leiden. Het werd onthuld in het bijzijn van de ambassadeur van Georgië Z.E. de heer Shota Gvineria tezamen met Dali de Graaf-Ubilava, directeur en artistiek leider van het festival IBERIA.
Verbouwing
Bij een verbouwing van het pand, een paar jaar eerder, had de bewoner een speciaal gevelvlak gecreëerd voor het aanbrengen van een muurgedicht. In 2009 stelde de organisatie van het Eerste Georgisch Cultuurfestival in Nederland – Festival IBERIA, genoemd naar de oude naam voor Georgië – voor om ter gelegenheid van dat festival een Georgisch muurgedicht in Leiden te realiseren. Dit idee viel bij de bewoner in de smaak.
Keuze
Het gedicht werd uitgekozen door Dali de Graaf-Ubilava, directeur en artistiek leider van festival IBERIA. De ridder in het pantervel was volgens haar niet alleen het bekendste werk van Sjota Roestaveli, maar het behoort vandaag de dag tot de klassiekers van de Georgische literatuur en wordt zelfs gezien als het nationaal epos van Georgië. Als signatuur koos De Graaf-Ubilava voor een gestileerde Georgische zon. In het Georgisch is er een oude uitdrukking: ‘Iberia gabrtskindeba’ wat betekent dat Iberia uit de schaduw komt en begint te stralen. Ze sprak de hoop uit dat dankzij het muurgedicht de Georgische cultuur, met haar tradities, passie, talent en schoonheid, hier in Leiden uit de schaduw komt en kan gaan stralen.
Wist je dat?
- De hoogste kunst- en literatuurprijs in Georgië is naar Roestaveli vernoemd: de Staatsprijs van Sjota Roestaveli.
- Sjota Roestaveli is nog altijd een van de bekendste Georgiërs. De belangrijkste straat van Tblisi, hoofdstad van Georgië, heet zelfs Roestaveli avenue.
- In de tijd dat Roestaveli leefde, gebruikte men nog geen achternamen. Roestaveli is dan ook geen achternaam, maar een territoriaal epitheton dat zoiets betekent als "van/uit Roestavi”, zijn geboorteplaats.
- Dit gedicht is geschreven in het Georgische alfabet. Dat is er in drie varianten. Het asomtavroeli (het oudste schrift), het noeschoeri en het mchedroeli (jongste schrift). In elk van deze varianten heeft het alfabet dezelfde letters met dezelfde namen in dezelfde volgorde, alleen de vorm van de letters verschilt. Voor alledaags gebruik is het mchedroeli de standaard, dat is hier dan ook op de muur te vinden. Daarnaast wordt in Georgië ook het Cyrillisch schrift veel gebruikt. Beiden alfabetten gelden als officieel alfabet.
- Een gebruikelijk huwelijkscadeau in Georgië is een publicatie van De ridder in pantervel
ვეფხისტყაოსანი
თუ საწუთრომან დამამხოს, ყოველთა დამამხობელმან,
ღარიბი მოვკვდე ღარიბად, ვერ დამიტიროს მშობელმან,
ვეღარ შემსუდრონ დაზრდილთა და ვერცა მისანდობელმან, -
მუნ შემიწყალოს თქვენმანვე გულმან მოწყალე-მლმობელმან.
მაქვს საქონელი ურიცხვი, ვერვისგან ანაწონები,
მიეც გლახაკთა საჭურჭლე, ათავისუფლე მონები,
შენ დაამდიდრე ყოველი ობოლი, არას მქონები:
მიღვწიან, მომიგონებენ, დამლოცვენ, მოვეგონები.
შოთა რუსთაველი,
მე-12 საუკუნე, საქართველო
The Man in the Panther's Skin
If Fate, the destroyer of all,
destroy me,
an orphan I shall die travelling,
unmourned by parent,
nor will those who brought me up, nor the friend whom I trust, enshroud me;
then indeed will your merciful, tender heart have pity on me.8
I have countless possessions weighed by none:
Give the treasure to the poor,
free the slaves;
enrich every orphan without means; they will be grateful to me,
remember me,
bless me;
I shall be thought of.
Translation: Marjory Scott Wardrop (1912)
Meer weten?
Dit lemma is geschreven door het Taalmuseum. Daarbij is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: