Charles Parker, 1920 - 1955

Luister,
Dit hier
Is wat
Charlie
Deed
Met de Blues.
Luister
Dat daar
Is wat
Charlie
Deed
Met de Blues.
Dit hier
bid-del-die-die
bid-del-die-die
bopshiep
ben je beetje cool?
badada
toetersmoel.
Charlie
Goot de Blues
Vol
Krullenmoes.
Dat deed
Charlie
Dus
Met de Blues.
Speel
Dat opnieuw
Gooi
Er geld in,
Charlie ’s
Heen,
Charlie ’s
Dood,
Maar
John Burkes
Zette voort.
Gooi
Er geld in,
Het
Plaatje draait
Erin,
Kom luister
Naar wat Charlie
Deed
Met de Blues.

Vertaling: Emma Knapper

Spreek je (African) Amerikaans en wil je dit gedicht inspreken? Neem contact met ons op via muurgedichten@taalmuseum.nl!

Ontdek dit gedicht in een minuut

William Cuney, muziekliefhebber en dichter, schreef na het overlijden van saxofonist Charles Parker dit gedicht. Wie goed luistert, hoort hierin wat de jazz van Parker zo bijzonder maakte. De snelheid, het spelen met vraag en antwoord, een ogenschijnlijke chaos gebaseerd op een strak schema: het zit er allemaal in.

Meer weten? Je kunt op deze website het gedicht beluisteren, je verdiepen in de totstandkoming en de maker en ontdekken wat Leidenaren ervan vinden.

William Waring Cuney

Washington D.C. 1906 - New York 1976

William Waring Cuney’s leven (6/5/06-30/6/76) is gekenmerkt door een opvallende wending: na een aanvankelijk actief leven in muziek, met een conservatoriumopleiding in Boston en Rome, en literatuur, met publicaties in tijdschriften, redactiewerk, bijdrages aan literaire salons in geboorteplaats Washington DC, verbrak Cuney vriendschappen en contacten met schrijvers en musici, en verdween uit het culturele en sociale leven.

Breukvlak is zijn diensttijd in de tweede wereldoorlog; als sergeant vocht Cuney in de Stille Oceaan, en werd driemaal onderscheiden. Na de oorlog vestigde hij zich in New York, en werd het stil rond hem. Zelfverkozen isolement als gevolg van een oorlogstrauma, zo wordt gespeculeerd.

Hoewel hij nooit professioneel heeft opgetreden, speelde muziek een belangrijke rol in Cuney’s leven. Meerdere van zijn gedichten zijn ook op muziek gezet en vertolkt door artiesten als Nina Simone, die het gedicht waarmee hij doorbrak op 18-jarige leeftijd, ‘No Images’, een melodie gaf, en grote folk-blues zanger Josh White, die met zijn album uit 1941 ‘Southern Exposure’, met uitsluitend Cuney’s gedichten als liedteksten, een van de eerste protest albums maakte en inspiratiebron werd voor latere Civil Rights activisten, en ook voor muzikanten als Pete Seeger en (de vroege) Bob Dylan.

Waar gaat dit gedicht over?

Zo het op de muur staat, zo is het gedrukt. De verticale streep van ‘Charles Parker 1920-1955’ kan gelezen worden als een solo van jazzsaxofoon gigant Charlie Parker, die geëerd wordt met dit gedicht. Niet geëerd met een ernstig grafschrift, zoals de titel suggereert; integendeel, de levendigheid van Parker’s muziek spat van de bladspiegel. Hoe?

Bebop jazz kenmerkt zich door hoge tempi en (razend)snelle soli, waarin de lead instrumentalist alle kanten lijkt op te vliegen. Schijn, want zonder structuur rest slechts chaos, en de stukken waar Parker beroemd mee is geworden kenmerken zich door een vaste AABA vorm, waarbij het thema en haar variatie in de twee eerste A strofes verklankt worden, in B de improviserende solo volgt, om ten slotte te eindigen met datzelfde A thema.
Zo ook in dit gedicht. Zie de eerste 12-lettergrepige zin, “Listen, This here Is what Charlie Did To the Blues” als het twelve bar blues A thema. De tweede, even lange zin beginnend met “That here...” is de A thema variatie, waarna het gedicht de improvisatie in ritmiek en klank opzoekt in het B gedeelte. And how! Verwijzend naar kinderversjes (wat jazzmusici vaker deden) volgen ogenschijnlijk nonsens woorden, zelfs als scat (de techniek waarbij een jazz zanger puur op klank een solo zoals geblazen door sax of trompet imiteert) gebracht: “biddle-dee-dee”! En het “Bobsheep have you any cool? bahdada one horn full” benadrukt niet alleen de cool van de jazz en de levenshouding die daarbij hoort, het verklankt het vraag-en-antwoord spel dat veel van Parker’s soli typeert, en het varieert op het kinderrijmpje “Baa baa blacksheep, have you any wool?”.

De soli gaan alle kanten op, en zijn “filled With Curley-cues”, prachtig sierlijke uitwijdingen, allemaal gebaseerd op en verankerd in die 12 maten blues.

Charlie is dood, maar gooi een nickel in de jukebox, draai het plaatje, en je hoort hem weer. En Charlie is dood, maar John Burkes (of Birks in alternatieve spelling) leeft! Dit zijn de eerste twee gegeven namen van…Dizzy Gillespie, bebop trompettist, die het vaandel van Bird overnam en tot bijna even grote hoogten steeg. Dus, terug naar thema A: luister maar naar wat “Charlie Did To the Blues”. Charles Parker Forever!

Er valt nog veel meer te zeggen over de onomatopoëtische kwaliteiten van dit gedicht, de interne en eindrijmen, en meer van dat soort literaire analyses, maar de muzikaliteit is voor iedereen duidelijk. Lees, en Luister!

Ontstaan van dit gedicht

William Waring Cuney is een minder bekende African-American dichter met een klein oeuvre. Zijn apart in literaire tijdschriften, poëzie verzamelingen en soms als liedteksten gedrukte gedichten werden uiteindelijk gebundeld in twee publicaties: ‘Puzzles’, verschenen in 1960 bij een Haarlems (!) literair genootschap, en ‘Storefront Church’ uit 1973, uitgegeven in Londen.

Cuney’s schreef, zonder uitzondering, over ‘zwarte’ thematiek: de vernederingen van de discriminatie, het geweld van wit tegen zwart, de blues, maar ook over de black pride van de ‘kleine’ man en vrouw die volhouden, en over grote helden als bokskampioen Jack Johnson en jazz gigant Charlie Parker.

Vriend- en verwantschap voelde Cuney vooral met Langston Hughes (wiens ‘Danse Africaine’ op de muur van de Nieuwe Rijn 46 staat), de meest succesvolle voorman van de ‘Harlem Renaissance’, de literaire stroming van de 20’er en 30’er jaren die zowel de zwarte pijn als zwarte trots bezong.

‘Charles Parker 1920-1955’ komt uit de periode waarin Cuney zich al lang uit het publieke leven had teruggetrokken. Vanuit zijn zelf verkozen sociale isolement kwamen de gedichten steeds sporadischer naar buiten; jammer, want Cuney’s weinige bijdragen aan de zwarte canon zijn significant, en zijn schrijfkunst hoogwaardig.

Ik heb een verhaal bij dit gedicht

Heeft dit gedicht een speciale betekenis voor jou? Herinner je nog wanneer je het voor het eerst hoorde bijvoorbeeld? Of ben je het ooit ergens onverwachts tegengekomen? Laat het ons weten op muurgedichten@taalmuseum.nl! We voegen jouw verhaal graag toe aan deze website.

William Cuney in Leiden

Foto: Anoesjka Minnaard

Leiden is niet alleen de stad van de muurgedichten, de tweede museumstad van Nederland (na Amsterdam), stad van schrijvers, maar toch ook stad van de jazz. Voor de ouderen onder u: Hothouse in Augustinus, jazzcafé ‘De Twee Spieghels’, met Ben Walenkamp als eigenaar toen de grote Ben Webster zijn allerlaatste optreden ooit gaf, de concerten in de Burcht, en natuurlijk de Leidse Jazzweek. De keuze voor dit gedicht, eerbetoon aan Charlie Parker, de allergrootste bebop jazzmuzicus, is in dit licht bezien geheel terecht.

William Cuney en de Harlem Renaissance

De ‘Harlem Renaissance’ was een vroeg 20ste-eeuwse stroming in de Amerikaanse literatuur geleid door schrijvers als W.E. Dubois, Langston Hughes en Countee Cullen, die stond voor alles waar zwart Amerika trots op zou moeten zijn. Geschreven werd over de pijn en de moeilijke levensomstandigheden van de zwarten na afschaffing van de slavernij, tegen de populaire blackface traditie waarin blanken zich schminkten en zwarte zang en danscultuur imiteerden en belachelijk maakten, en over de trots van de eigen, menselijke waardigheid, per definitie ontbrekend in door blanken geproduceerde afbeeldingen, stereotyperingen, sociale classificaties van armoede, achterstand en minderwaardigheid in intellect, beschaving en cultuur. Waar (o.a.) Dubois het zocht in intellectueel proza en academische beschouwingen, zochten dichters als Hughes, Cullen, en ook Cuney het in simpel ogende, in toegankelijk (spreek)Engels geschreven gedichten, vaak met motieven en formele eigenschappen ontleend aan muziekvormen als folk, gospel en blues.
 

Citaten

Dit schreef Langston Hughes over zijn eerste ontmoeting met Cuney, die hij later zou prijzen om zijn bescheidenheid, behulpzaamheid voor anderen en, natuurlijk, zijn talent:
One day on a street car in Washington, I met Waring Cuney. He had a Chicago Defender, oldest American Negro newspaper, in his hand, and my picture was in the Defender with the announcement of the forthcoming publication of The Weary Blues. Cuney looked from the picture to me, then asked if I were one and the same. I said yes. Then he said he wrote poetry, too. I said I'd like to see it, so later he brought some of his poems to show me.

Over Nina Simone’s uitvoering van ‘No Images’:
Yet ‘No Images’ had a reputation long before Simone made it part of her show. It is one of the most anthologized poems in the history of 20th century African-American literature because it is economical and full of poignant, yet subtle, imagery (no pun intended). Young poets like myself gravitated to such a simple comment on life in America for persons of color. (Brian Gilmore in de ‘Beltway Quarterly Poetry Magazine’)
 

NO IMAGES by Waring Cuney
She does not know
Her beauty,
She thinks her brown body
Has no glory.
If she could dance
Naked
Under palm trees
And see her image in the river,
She would know.
But there are no palm trees
On the street,
And dish water gives back no images.
 

Wist je dat?

• Cuney’s allereerste gedicht ‘No Images’ (uit ’26) stond vanaf 1960 vaak op de playlist van Nina Simone’s concerten. Zo zong ze het a capella op haar laatste concert in Washington D.C. in 2000. Ter introductie droeg Simone de tekst op aan alle van slaven afstammende zwarte en gekleurde, als huishoudhulp werkende vrouwen, die nooit hun ware, innerlijke schoonheid zouden kennen in een maatschappij die hen steevast onderdrukte.
• Cuney’s conservatoriumopleiding en mislukte pogingen een carrière te maken als componist verraden zijn blijvende liefde voor de muziek. Josh White was een grote naam in de gospel en folk-blues uit de 30-er en 40-er jaren. White en Cuney werkten intensief samen voor het album ‘Southern Exposure’, met zang en guitar van White en alle teksten van Cuney. De lp is een belangrijk tijdsdocument, gezien als belangrijk onderdeel van de zwarte muziekgeschiedenis.
• In 1960 verscheen bij Stichting De Roos Utrecht Cuney’s eerste gebundelde verzameling gedichten ‘Puzzles’, geïllustreerd met 8 houtsnedes van Ru van Rossem.

Charles Parker, 1920 - 1955

Listen,
This here
Is what
Charlie
Did
To the Blues.
Listen,
That there
Is what
Charlie
Did
To the Blues.
This here,
bid-dle-dee-dee
bid-dle-dee-dee
bopsheep
have you any cool?
bahdada
one horn full.
Charlie
Filled the Blues
With
Curly-cues.
That's what
Charlie
Did
To the Blues.
Play
That again
Drop
A nickel in,
Charlie's
Dead,
Charlie's
Gone,
But
John Burkes
Carried on.
Drop
A nickel in,
Give
The platter
A spin,
Let's listen
To what Charlie
Did
To the Blues.

Meer weten?

Dit lemma is geschreven door Rick van Vliet. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

• Erik Redling, ‘Translating Jazz into Poetry: from Mimesis to Metaphor’
• www.poetryfoundation.org
• www.beltwaypoetryquarterly.com